________________ દંપતી-કવન.. દશા હતી અને તેમાંથી પાટણની ચડતી દશા કરવાને માટે કઈ મહાન વ્યક્તિની અગત્ય હતી. આ સમયજ એ સંક્રાતીનો હતો કે જે તે સમયે જેવી જરૂર હતી, તેવી કોઈ વ્યક્તિનો જન્મ થયો ન હોત, તે પાટણનું ગારવશાલી રાજ્ય તેજ વખતે અવનતિના ઉંડા ગર્તમાં જઈને પડયું હોત; પરંતુ દૈવની તેવી ઈચ્છા નહોતી. તે હજી એટલું બધું પાટણને પ્રતિકૂળ થયેલું નહતું; કારણ કે તેને હજી કેટલાક ચડતીપડતીના રંગે અનુભવવાના હતા અને તેથી તે સમયે દાનવીર, ધર્મવીર, શરીર અને કર્મવીર ઇત્યાદિ વીરામાં શિરોમણિ સમાન વસ્તુપાળને જન્મ થયો હતો અને તેનાં અતુલનીય સામર્થ્ય અને અસાધારણ વ્યક્તિત્ત્વથી પાટણની પુનઃ પ્રગતિ થઈ શકી હતી. પ્રસ્તુત નવલકથામાં મુખ્યતઃ એજ મહાપુરૂષનાં પ્રશંસનીય કાર્યોનું ચિત્ર દોરવામાં આવ્યું છે અને તેને વાચક બંધુઓ અને બહેને નવલકથાના પ્રવાહમાં જેમ જેમ આગળ વધશે, તેમ તેમ જોઈ શકશે, એટલે અંહી તેનાં વિસ્તૃત વિવેચનની કાંઈ અગત્ય નથી. કથા સમયની આટલી સામાન્ય ઐતિહાસિક રૂપરેષા દેરીને હવે આપણે આગળ વધશું, તો કશી હરકત નથી પ્રકરણ 7 મું. દંપતી–જીવન. ગુજરાતના પ્રાચીન ઇતિહાસમાં જે કેટલાંક પુરૂષોત્તમ ઉત્પન્ન થઈ ગયા છે, તેમાં વીરશિરોમણિ વસ્તુપાળનો સમાવેશ થઈ જાય છે, એમ તેનાં ચરિત્ર ઉપરથી જોઈ શકાય છે. ગત પ્રકરણમાં આપણે પાટણનાં રાજ્યનો, ગુજરાત દેશની અને જનસમાજની જે અવનત દશા જોઈ ગયા છીએ, તે દશામાંથી રાજ્ય, પ્રજા અને સમાજને ઉદ્ધાર કરનાર જે કઈ પુરૂષોત્તમ તે સમયે થયો હોય, તો તે વસ્તુપાળજ હતા, એવું ઈતિહાસનાં વાંચનથી સ્પષ્ટ સમજાય છે. પુરૂષોમાં સિંહ સમાન વસ્તુપાળે પોતાનાં સામર્થ્ય, બુદ્ધિબળ, કાર્ય-કુશળતા, દક્ષતા અને પ્રતાપથી ગુજરાતનાં રાજ્યને પડતીમાંથી ચડતીમાં લાવીને મૂકી દીધું હતું અને તેથી આજે પણ એ પુરૂષવરનાં ગુણગાન ગવાયા કરે છે. વીર વસ્તુપાળ પોરવાડ જાતિનો જેનધમી વણિક હતું. તે કાંઈ આજ