Laghu Siddhant Kaumudi Part 04

SR No.: 006151
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1979
Total Pages: 716
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 72

प्रकरणम् ६६ ]
बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता । [ ६६
शब्दे उपपदेऽय् । उपपदस्य क्रव्यादेशः, पृषोदरादिस्वात् । २६७६ दुहः कब्धश्च । ( ३-२-७० ) कामदुधा । २६८० अन्येभ्योऽपि दृश्यन्ते । ( ३-२-७५ ) छन्दसीति निवृत्तम् । मनिन्, क्वनिप् वनिप् विच् एते प्रत्ययाः धातोः स्युः । २६८१ नेड्वशि कृति । ( ७-२-८ ) वशादेः कृत इग्न स्यात् । शृ, सुशर्मा । प्रातरिखा । २६८२ विनोरनुनासिकस्याSSत् । ( ६-४-४१ ) अनुनासिकस्य श्रारस्यात् । विजायत इति विजावा । घोण, अवावा । विच्, रोट् । रेट् । सुगय् । २६८३ क्विप् च । ( ३-२-७६) अयमपि दृश्यते । 'सत्सूद्विष - ' ( सू २३७५ ) इति स्वस्यैव प्रपञ्चः । उखाउपपदे विडेवेति नियमादणोऽसंभवादित्याक्षेपः । समाधत्ते पक्वमांसशब्द इति । तर्हि पक्तमांसाद इति स्यादित्यत श्राह उपपदस्य क्रव्यादेश इति । कुत इत्यत आह पृषोदरादित्वादिति । दुहः कन्धश्च । सुप्युपपदे दुहः कप्स्यात् प्रकृतेर्घश्चान्तादेश इत्यर्थः । कामदुघेति । धेनुरिति शेषः । काममपेक्षितं दुग्धे इति विग्रहः । अन्येभ्योऽपि दृश्यन्ते । 'विजुपे छन्दसि' 'आतो मनिन्क्वनिब्वनिपश्च' इत्यधिकारे इदं सूत्रम् । निवृत्तमिति । व्याख्यानादिति भावः । मनिनि अन्यो नकार इत्, इकार उच्चारणार्थः । क्वनिपि वनिपि च पकार इत्, इकार उच्चारणार्थः । नेड्वशि कृति । षष्ठयर्थे सप्तम्यौ । वशा कृद्विशेष्यते । तदादिविधिः, तदाह वशादेरिति । सुशर्मेति । शुधातोर्भनिन् । प्रातरि - त्वेति । इण्धातोः क्वनिप् । विड्वनोरनुनासिकस्याSSत् । विवनोरिति सप्तमी । अनुनासिकस्य आदिति छेदः । विजावेति । जनेर्वनिप् । जनेर्नकारस्य आकारः । सवर्णदीर्घः । श्रवावेति । वनिप् । णकारस्य आकारः श्रवादेशः । विजिति । उदाह्रियते इति शेषः । रोट् रेडिति । 'रुष, रिष हिंसायाम्' विच् । 'वेरपृक्तस्य' इति वलोपः । सुगरिणति । गर्विच् । क्विप् च । श्रयमपीति । सर्वधातुभ्यः सोपपदेभ्यः निरुपपदेभ्यश्च छन्दसि लोके च क्विब् दृश्यते इत्यर्थः ।
1
नुवर्तनात् । कामदुघेति । धेनुरिति शेषः । कामं दोग्धीत विग्रहः । अन्येभ्योऽपि दृश्यन्ते । इह 'विजुपे छन्दसि' इत्यतो विच् प्रत्ययः । ' तो मनिन्- ' इति सूत्रान्मनिनादयश्चानुवर्तन्ते, तदाह मनिन्क्वनिवित्यादि । सुशर्मेति । सुष्ठु शृणातीति विग्रहः । प्रातः एतीति प्रातरित्वा । इणः क्वनिपि ' ह्रस्वस्य पिति - ' इति तुक् । श्रवावेति । अनुनासिकस्य श्रात्वे श्रवादेशः । सौ दीर्घनलोपौ । रोद् डिति । रुष रिष हिंसायाम् । उपधागुणः । जश्त्वच । वाहभ्रडिति पाठः । वाहादश्वाद् भ्रश्यतीति विग्रहः । वृत्तौ तु वाहभ्रडिति पाठः । वहः स्कन्धः 'अन्येषा