Page Text
________________
प्रकरणम् ६६ ] बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता। [६५ र्तृकार्थमिदम् । हसिनो ना। कवाटप्नश्चोरः । कपाटेति पाठान्तरम् । २६७२ पाणिघताडघौ पिल्पिनि । (३-२-५५) हन्तेष्टक्टिलोपो घत्वं च निपास्यते पाणिताडयोरुपपदयो । पाणिघः । ताडघः । शिल्पिनि किम्-पाणिघातः ताडधातः। 'राजघ उपसंख्यानम्' (वा २०२२)। राजानं हन्ति राजघः। २६७३ अाढयसुभास्थूलपलितनमान्धप्रियेषु च्यर्थे वच्ची कृत्रः करणे ख्युन् । (३-२-५६) एषु व्यर्थेष्वच्च्यन्तेषु कर्मसूपपदेषु कृतः ख्युन्स्यात् । अनाढयमाढयं कुर्वन्त्यनेन प्राढयंकरणम् । अच्वौ किम्-पाढयीकुर्वन्त्यनेन । इह प्रतिषेधसामा ल्युडपि नेति काशिका। भाष्यमते तु ल्युट् स्यादेव । टयोः। हस्तिन इते । हस्तिनं हन्तुं शक्त इत्यर्थः । एवं कवाटनः । पाणिघताडघौ । पाणिना हन्तीति पाणिघः। ताडः ताडनं तेन हन्तीति ताडघः । मल्लादिः । राजघ उपसंख्यानमिति । राजघशब्दे उक्तनिपातनस्य उपसंख्यानमित्यर्थः । प्रायसुभग । आढय, सुभग, स्थूल, पलित, नन्न, अन्ध, प्रिय एषां सप्तानां द्वन्द्वात्सप्तमी। ख्युन् स्यादिति । करणे वाच्ये इति शेषः । 'करणाधिकरणयोश्च' इति ल्युडपवादोऽयम् । कर्तरीति तु अत्र न संबध्यते । पाढयङ्करणमिति । सजाद्यनुवर्त समिति शेषः । कृतः ख्युन् अनादेशः, 'अरुषिदजन्तस्य-' इति मुम् । सुभगङ्करणमित्याद्यप्युदाहार्यम् । पाढयोकुर्वन्त्यनेनेति । अत्र चिप्रत्यय. सत्त्वाद् न ख्युन्निति सावः । ननु ल्युङपवादभूतख्युनभावपक्षे उत्सर्गभूतो ल्युट् कुतो नेत्यत आह इहति । यदि ल्युडपवादग्युनभावे उत्सर्गभूतो ल्युट् स्यात् , तदा ख्युन्विधिरनर्थकः स्यात् । च्यन्ते उपपदे ख्युन्ल्युटोः रूपे विशेषाभावात् । न च ख्युनि मुम्, ल्युटि तदभाव इत्यस्ति विशेष इति वाच्यम्, विप्रत्ययान्तस्याव्यय. त्वेन ख्युनि सत्यपि मुभावाद् 'अरुर्दिषदजन्तस्य-' इत्यत्रानव्ययस्येत्यनुवृत्तेः। एवं च 'अच्चौ' इति व्यन्ते उपपदे ख्युनः प्रतिषेधसामर्थ्यात् ख्युनभावे ल्युडपि नेति विज्ञायत इति काशिका मतमित्यर्थः । एवं च 'अच्चो' इति च्च्यन्ते उपपदे ख्यन्प्रतियते तेन स्वबलेनैव हातुं या शक्तिः सा गृह्यते । कपाटन इति । कं शिरः पाटयति प्रविशत इति कपाटम् । पाठान्तरे तु अटतेः पचाद्यच् । 'कवं चोष्ण' इत्यत्र योग. विभागात्कोः कवादेश इति हरदत्तः। अव्यसुभग । च्व्यर्थेविति । अभूततद्भावविषयेष्वित्यर्थः। आढ्यंकरणमिति । लिङ्गविशिष्टपरिभाषया आल्याशब्देऽप्युपपदे यदा ख्युन् तदापि 'खित्यनव्ययस्य' इति ह्रस्वेन एतदेव रूपम् । आयी. कुर्वन्त्यनेनेति । न वह ख्युनोऽभावेऽपि 'करणाधिकरणयोश्च' इति ल्युटा भवि. तव्यमित्यत आइ प्रतेषेधसामर्थ्यादिति । तथाहि ब्यीकरणमिति रूपं
| SR No. | 006151 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1979 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |