Laghu Siddhant Kaumudi Part 04

SR No.: 006151
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1979
Total Pages: 716
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 615

६१२ ] सिद्धान्तकौमुदी। [तिङन्तस्वर१-५६) तिङन्तं नानुदात्तम् । उदस॒जो यदङ्गिरः। उशन्ति हि । पाख्यास्यामि तु। 'निपातैर्यत्' (३६३७) इति हि च (३६४१) तुपश्य इति च सिद्धे नियमार्थमिदम् एतैरेव परभूतैर्योगे नान्यैरिति । जाये स्वारोहावैहि । एहीति गत्यर्थलोटा युक्रस्य बोउन्तस्य निघातो भवति । ३६६४ चनचिदिवगोत्रादितद्धितानेडितेप्व. सामर्थ्यादेकश्रुतेनिघातस्य च प्रतिषेधः । यदि निघातमात्रनिषेधोऽयं तदा निघातस्यैक. श्रुत्या बाधितत्वादिदं सूत्रं व्यर्थ स्यादिति सामर्थ्यादेव चैतन्निषेधं प्रति एकश्रतेरसिद्धत्वाभावः । प्लुतोदात्तस्तु न प्रतिषिध्यत इत्याहुः। श्रपरे तु अनन्तिक इत्यनेन यन्न दूरं न च संनिकृष्टं तदुच्यते न दूरमेव । अन्यथा दूरमित्येव वदेत् । तेनास्मिोकश्रुतेः प्राप्तिरेव नास्ति श्रदूरत्वात्प्लुतोदात्तोऽपि नोदाहर्तव्य इति । यद्धितु । उदसृज इति । तुदादेः सृजेलाङ सिप्यट् । उशन्ति हीति । वश कान्तौ । अदादिः । लटि 'झोन्तः । ब्रह्मादित्वात्संप्रसारणम् । नान्यरिति । यदिहन्तेत्यादिभिरित्यर्थः । जाये स्वारोहावैहीति । रुहेर्लोट् । वस् शप् । 'आडुत्तमस्य पिञ्च' 'लोटो लङ्वत्' इति लड्वद्भावाद् ‘नित्यं डितः' इति सलोपः । श्रापूर्वादिणो लोट् । सिपो हिः । एहि । तेन परभूतेन युक्तस्य रोहावेत्यस्य 'लोट् च' इति प्राप्तो निघातप्रतिषेधो नियमा. भिवर्त्यते । तेन स्वशब्दाश्रयो निघातो बोध्यः। स्वाशब्दे 'रो रि' इति लोपः । 'ठूलोपे-' इति दीर्घः । स्वो रोहावेति पाठे तु छान्दसत्वादुत्वम् । चनचि ।
कश्रुतिः, किन्तु निघात एव । भाष्येऽनन्तिकं दूरमिति पक्षान्तरमप्युक्तम् । तत्र सामर्थ्यादेकश्रुतेर्बाधः । अन्यथा निघातस्यैकश्रुत्या बाधितत्वादिदं व्यर्थमेव स्यात् । अत एपैकश्रुतेरसिद्धत्वाऽभावोऽपि बोद्धयः । प्रकरणाच निघातस्याऽपि बाधः । अन्यथैकश्रुतिप्रकरण एव 'नाऽऽम एकान्तर'मिति ब्रूयात् । प्लुतोदातत्वस्य तु नाऽयं प्रतिषेधः, 'बाम एकान्तरे ऐकश्रुत्यप्रतिषेधा' इति वार्तिकात् । मूलेऽपि 'अनन्तिकं दूरम् , तत्र विहितमैकश्रुत्यं न, 'निघातनिषेधप्रकरणे पाठाद् वचनसामर्थ्यान्निघातोऽपि नेत्येव पाठः । 'प्लुतश्च नेत्यपपाठः । अस्य वार्तिकोतपक्षस्य 'नैव वा पुनरत्रैकश्रुतिः प्राप्नोति' इत्यादिना भाष्यकृता प्रत्याख्यानाद् अत्र सूत्रे आद्यः पक्ष एव ज्यायान् । एवंञ्चतदुदाहरणविषये प्लुतो नैवेति भाष्यप्रदीपोयोते निरूपितम् । यद्धितपरम । इदं बहुव्रीहिणा तिको विशेषणम् । नान्यैरिति । यदिहन्तेत्यादिभिरित्यर्थः । निघातो भवतीति । न तु 'लोट् चेति प्राप्तो निषेधो भवतीत्यर्थः । अत्र सूत्रे रुहेर्गत्यर्थत्वस्य भाष्ये उकत्वेन तद्योगादेहीत्यस्य प्राप्तो निघातनिषेधो 'विभाषितं सोपसर्गमित्युक्तेन भवतीत्याहुः । भाष्ये तु छान्दसत्वेन समाहितम् । चनचिदि । अत्र गतिमहणेन उपसर्गप्रहणम् । तेन 'शुक्लीकरोति चने' त्यत्र करोतिशब्दोऽनिहत