Laghu Siddhant Kaumudi Part 04

SR No.: 006151
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1979
Total Pages: 716
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 597

५६४ ]
सिद्धान्तकौमुदी ।
[ समासस्वर
( ६-२-१८३ ) प्रगृहम् । अस्वानं किम्-प्रपदम् । ३६१८ निरुदकादीनि च ( ६-२-१८४ ) प्रन्तोदात्तानि । निरुदकम् । निरुपलम् । ३६१६ अभेमुखम् । ( ६-२-१८५) अभिमुखम् 'उपसर्गात्स्वाङ्गम् ( ३३११ ) इवि सिद्धे बहुव्रीह्यर्थमधुवार्थमस्वाङ्गार्थं चेदम् । श्रभिमुखा शाला । ३६२० अपाच्च । ( ६-२-१८६ ) श्रपमुखम् । योगविभाग उत्तरार्थः । ३६२१ स्फिगत वीणाऽऽवकुक्षिसीरनामनाम च । ( ६-२-१८० ) अपादिमान्यन्तोदात्तानि । अपस्फिगम् । अपपूतम् | अपवीयम् । अञ्जस् । अपाञ्जः । अध्वन् । अपाध्वा । ' उपसर्गादिध्वनः' ( ३५३ ) इत्यस्याभावे इदम् । एतदेव च ज्ञापकं समासान्तानित्यत्वे । श्रपकुक्षिः । सीरनाम । अपसीरम् । अपहलम् । नाम् | अपनाम । स्फिगपूत कुत्तिप्रहण मबहुव्रीह्यर्थमधुवार्थमस्वाङ्गार्थं च । ३६२२ यामन्तोदात्तं स्यात् । प्रगृहमिति । प्रादिसमासः बहुव्रीहिर्वा । प्रपदमिति । पूर्वपदप्रकृतिस्वरः । निरुदकमित्यादि । निर्गतमुदकं यस्मादिति बहुव्रीहिः । निर्गतमुदकमिति प्रादिसमासो वा । उदकस्याभाव इत्यव्ययीभावे तु समासान्तोदात्तत्वेनैव सिद्धम् । श्रभे । श्रभेरुत्तरपदं मुखमन्तोदात्तं स्यात् । उपसर्गात्स्वाङ्गमितीति । मुखं स्वानमिति तु न भवति 'नाव्ययदिक्शब्द -' इति निषेधात् । अपाञ्च्च । अपादुत्तरं मुखमन्तोदात्तं स्यात्समासे । अपमुखमिति । प्रादिसमासे बहुव्रीहौ च पूर्वपदप्रकृतिखरे प्राप्ते मुखं वर्जयित्वेत्यव्ययीभावेऽपि परिप्रत्युपापा वर्ज्यमानाहोरात्रा • वयवेषु' इति प्राप्तेऽयमारम्भः । उत्तरार्थ इति । उत्तरत्र अपादित्यस्यैवानुवृत्तिर्यथा स्याद् श्रभेर्मा भूत् । स्फिगपूत । नामग्रहणं सीरेणैव संबध्यते न स्फिगादिभिः । स्फिगपूतकुक्षीणां पृथग्ग्रहणादिति हरदत्तः । तेन स्फिगपूतकुक्षयः पर्याया इति निश्चीयते । उपसर्गादध्वन इत्यस्याभाव इति । ' उपसर्गादध्वन:' इदं समासान्ताच्प्रत्ययविधायकम्, तदभावे । तस्मिन् सति अच्प्रत्ययस्य चित्त्वादेव सिद्धम् । ननु 'उपसर्गादध्वनः' इत्यनेन नित्योऽज् विधीयते तत्कथमुक्तमित्यस्याभाव इतीत्यत श्राह एतदेव च ज्ञापकमिति । यदि हि नित्यः समासान्तः स्याद् अध्वग्रहणमिहा1 नर्थकं स्यात्, अच्प्रत्ययस्य चित्वादन्तोदात्तस्य सिद्धत्वात् । कृतं तु श्रध्वप्रहणं निरुदकादिराकृतिगणः । श्रभिमुखा शालेति । प्रादिसमासो, बहुव्रीहिव । अपाश्च । मुखमिति वर्त्तते । श्रपमुखमिति । अव्ययीभावेऽपि परिप्रत्युपापे'ति प्राप्तम् । एतदेव चेति । अन्यथा श्रचश्वित्वादेव सिद्धं स्यादिति भावः । सीरनामेति । नामग्रहणं सीरेणैव संबध्यते, न स्फिगादिभिः स्फिगपूतकुक्षीर्णा पृथग्प्रह खात्। हरदत्तप्रामाण्यादेषां पर्यायत्वमवगम्यते । व्याख्यानादेवाऽस्य सीरप्रहणेन