Page Text
________________
५८० ]
सिद्धान्तकौमुदी |
[ समासस्वर
प्रक्षयः । अप् । प्रनवः । इत्र । प्रलवित्रम् । क । गोवृषः । मूलविभुजादिस्वाकः । गतिकारकोपपदादित्येव सुस्तुतं भवता । ३८७६ सूपमानात्क्तः । ( ६-२- १४५ ) सोरुपमानाच्च परं क्लान्तमन्तोदात्तम् । ऋतस्य योनौ ' सुकृतस्य॑ । शशप्लुतः । ३८८० संज्ञायामनाचितादीनाम् । ( ६--२-१४६ ) गतिकारकोपपदात् क्लान्तमन्तोदात्तमाचितादीन्वर्जयित्वा । उपहूतः शाकल्यः । परिजग्धः कौण्डिन्यः । अनेति किम् - श्राचितम् । श्रास्थापितम् । ३८८१ प्रवृद्धा. दीनां च । ( ६-२-१४७ ) एषां क्लान्तमुत्तरपदमन्तोदात्तम् । प्रवृद्धः । ‘उपसर्गे वसेः' इत्यथप्रत्ययान्तः । पुरुष्टुत इति । कर्मणि क्लः । पुरुष्विति तृतीया तत्पुरुषे तु 'तृतीया कर्मणि' इति सूत्रेया कर्मणि क्लान्ते उत्तरपदे तृतीयान्तस्य पूर्वपदस्य प्रकृतिस्वरः स्यादिति भावः । प्रक्षय इति । 'एरच् '। न च क्षयशब्दस्याच् प्रत्ययान्तत्वात्कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरे वान्तोदात्तत्वं सिद्धमिति वाच्यम् । 'क्षयो निवासे' इति क्षयशब्दस्याद्युदात्तत्वात् । प्रलव इति । 'ऋदोरप्' । प्रलवित्रमिति । 'श्रर्तिलूधूसूखनसहचर इत्रः । गोवृष इति । गां वर्षत इति विग्रहः । वृषु सेचने 'वृषादीनां च' इत्याशुदात्तो. यम् । सुस्तुतमिति । 'सुः पूजायाम्' इति कर्मप्रवचनीयः । श्रव्ययपूर्वपदप्रकृतिस्वर एव । सूप | सुकृतस्यति । 'गतिरनन्तरः' इति प्राप्ते । शशप्लुतमिति । शश इव प्लुतमिति विग्रहः । 'तृतीया कर्मणि' इति प्राप्तम् । उपहूत इति । 'हेमो निष्ठायाम्' यजादित्वात्संप्रसारणम् । परिजग्ध इति । श्रयो जग्धादेशः । उभयत्र 'गतिरनन्तरः' इति प्राप्तम् । अनेति किमिति । अनाचितादीनामिति किमर्थ - मित्यर्थः । श्राचितमित्यादि । चिञ् चयने । ष्ठा गतिनिवृत्तौ । णिजन्तः । श्रभ्यां
सथ इति । 'उपसर्गे वसे 'रित्यर्थः । उपपदोदाहरणमेतत् । प्रभेदे घञ् । पुरु विति । तृतीयातत्पुरुषे तु 'तृतीया कर्मणी'ति पूर्वपदप्रकृतिस्वर एव । स्तुतो' 'निष्ठा च व्यजनादित्याद्युदात्तः । क्षय:- 'क्षयो निवासे' इत्यायुदात्तः । निश्चय इत्यत्रायं स्वरो नेष्यते, किन्तु कृत्स्वर एवेति 'प्रहवृदृ-' इति सूत्रे भाष्यम् । सुस्तुतमिति । श्रव्ययपूर्वपदप्रकृतिस्वरोऽत्र । कृष्टपच्या इत्यत्राप्ययं स्वर इष्यत इति 'राजसूये 'ति सूत्रे भाष्ये स्थितम् । अत्रोपपदग्रहणानुवृत्तिः समासनिर्देशात्कृता नात्यन्तं फलवती, गतिकारकाभ्यां सिद्धत्वात् । सूपमानात्क्तः । गतिस्वरापवादोऽयम् । अत्रापि 'गतिकारकोपपदा' दित्येव । नेह-सुस्तुतम् । शशप्लुत इति । शश इव प्लुत इत्यर्थः । सञ्ज्ञायामना । श्रयमपि गतिस्वरापवादः । कुद्दालखातमित्यादौ 'तृतीया कर्मणी 'ति प्राप्तम् । श्राचितम् पर्याचितम् श्रास्थापितम्, परिगृहीतम्, निरुक्तम्, प्रतिपन्नम् उपश्चिम् प्रश्लिम्, उपहितम् उपस्थितम् ।
"
"
"
| SR No. | 006151 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1979 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |