Page Text
________________
५६० ] सिद्धान्तकौमुदी। [ समासस्वरशालान्तः समासो नपुंसकलिङ्गो भवति तदापि 'तत्पुरुषे शालायां नपुंसके (३८५७) इत्येतस्मात्पूर्वविप्रतिषेधेनायमेव स्वरः । छात्रिशालम् । ३८२१ प्रस्थेऽवृद्धमकादीनाम् । (६-२-८७ ) प्रस्थाशब्दे उत्तरपदे का दिवर्जितमवृद्धं पूर्वपदमायुदात्तं स्यात् । इन्द्रप्रस्थः। अवृद्धं किम्-दाक्षिप्रस्थः । अकेति किम्-कीप्रस्थः । मकरीप्रस्थः । ३८२२ मालादीनां च । (६-२८८) वृद्धार्थमिदम् । मालाप्रस्थः । शोणाप्रस्थः। ३८२३ अमहनवनगरेऽ. नुदीचाम् । (६-२-८६) नगरे परे महन्नवन्वर्जितं पूर्वमायुदात्तं स्यात् तञ्चदुदीचां न । ब्रह्मनगरम् । अमेति किम्-महानगरम् । नवनगरम् । अनुदीचां किम्-कार्तिकनगरम् । ३८२४ अर्मे चाऽवणे द्यच् व्यच् । (६-२-६०) अर्मे परे यच् व्यच् पूर्वमवर्णान्तमायुदात्तम् । गुप्तामम् । कुक्कुटामम् । अवर्ण किम्-बृहदर्मम् । द्वयच ज्यच् किम्-कपिझलार्मम् । अमहनवबित्येव । महार्मम् । नवार्मम् । ३८२५ न भूताधिकसञ्जीवमद्राश्मकजलम् । (६शालाशब्दे परे छात्र्यादय आधुदात्ताः स्युः । यदा शालान्त इत्यादि । 'विभाषा सेनासुरा-' इत्यादिना शालान्तस्य तत्पुरुषस्य विभाषा नपुंसकत्वमुक्तं तत्रास्यावकाशो यो नपुंसकलिङ्गो न भवति । छात्रिशाला। 'तत्पुरुषे शालायामित्य स्यावकाशो यश्छाव्यादिपूर्वो न भवति । प्रभुशालम् । क्षत्रियशालम् । यस्तु छात्र्यादिपूर्वपदो नपुंसकलिङ्गश्च तत्र एकदेशविकृतस्यानन्यत्वादयमपि प्राप्नोति तत्पुरुषे शालायामित्ययं च । तत्र पूर्वविप्रतिषेधादयमेव भवतीति वामनहरदत्तौ। प्रस्थे । मालादीनां चेति वचनादवृद्धमिति च्छेदः। कादिप्रतिषेधस्तु नामधेयार्थः स्यात् 'वानामधेयस्य वृद्धसंज्ञा वक्तव्य'ति । अकेति किमिति । अकादीनां किमित्यर्थः । माला। प्रस्थे परे मालादीनामादिरुदात्तः स्यात् । शोणप्रस्थ इति । 'एङ प्राचां देशे' इति शोणाशब्दस्य वृद्धत्वम् । अम। महन्नववर्जितं पूर्वपदमिति। महर्जितं नववर्जितं चेति प्रत्येकं संबन्धः । महानगरमिति । 'आन्महतः समानाधिकरण-' इति महत श्रात्वे कृतेऽवर्णान्तत्वादस्ति प्राप्तिः । नवार्ममिति। नवशब्दः प्रत्यग्रछात्रि, ऐलि, भाण्डि, व्याडि, आपिशलि, आखण्डि, गौमि । अयमेव स्वर इति । स्पष्टश्चेदं वृत्तौ । भाष्ये तु नेतद् दृश्यते । प्रस्थे । 'मालादीनाचेति सूत्रारम्भात्कादिपर्युदासाचाह अवृद्धमिति । प्रत्युदाहरणेऽन्तोदात्तत्वम् । कर्की, मद्री, मकरी, कर्कन्धू, शमी, करीर, कटुक, कवल, बदर । शौणेति । शोणति पाठे 'एङ् प्राचां देशे' इति वृद्धत्वम् । माला, शाला, शोणा, शौणेति वा । द्राक्षा, ध्राक्षा, श्लाक्षा, काञ्ची, एक, काम, [ एका कामा क्षामा ]। नवार्ममिति । नवशब्दः प्रत्यप्रवाची
| SR No. | 006151 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1979 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |