Page Text
________________
४६८] सिद्धान्तकौमुदी। [फिदसूत्रेषु टामदन्तानाम् । शिट् सर्वनाम । कर्णाम्यां चुबुकादधि । प्रोष्ठाविव मधु । विवो विहायाः । ३० प्राणिनां कुपूर्वम् । कवर्गारपूर्व: पादिरुदात्तः । काकः । वृकः । शुकेषु मे । प्राणिनां किम्-क्षीरं सर्पिमधूदकम् । ३१ खय्युवर्ण कृत्रि. माख्या चेत् । खयि परे उवर्णमुदात्तं स्यात् । कन्दुकः । ३२ उनर्वचन्ता. नाम् । उन । वरुण वो रिशादसम् । ऋ । स्वसारं स्वा कृणवै। वन् । पीवानं संख्याया आदिरुदात्तः । चतुष्कपाल इति । चत्वार इत्यत्रामस्वरेण भाव्यम् । चतुर इत्यत्र, 'चतुरः शसि' इति चतुर्निरित्यत्र 'झल्युपोत्तमम्' इति चतुर्णामित्यत्र 'षत्रिचतुभ्यः' इत्यनेनेति समास उदाहृतः। 'इगन्तकालकपालभगाल' इति पूर्व. पदप्रकृतिस्वरेणाद्युदात्तोऽयम् । स्वाङ्गशिटाम् । खाशवाचिनामदन्तानां सर्वनानामादिरुदात्तः स्यात् । उदकमिति। छन्दसि 'अगुष्ठोदकबकवशानाम्' इत्यन्तोदात्तः । भाषायां तु कर्दमादित्वादादिवितीयं चोदात्तम् । उनर्वन् । उन ऋ वन् इत्युचितम् । व्रः सं । पञ्चेत्यादो नलोपे कृते पाणिनीये. 'अनुदात्तादेर'मित्यादौ एषामिव एतेषु पाणिनीयशास्त्रप्रवृत्तौ बाधकाऽभावान लोपस्याऽसिंद्धत्वेनैतत्प्रवृत्तिः। सप्ताऽ. टशब्दौ घृतादित्वादन्तोदात्तौ। रस्योदाहरणं-चतुष्कपालः । 'इगन्तकालकपाले'ति पूर्वपदप्रकृतिखरेणाऽऽधदात्तत्वम् । 'चत्वार' इत्यत्राऽऽम्खरण, शसि 'चतुरः शसी'ति, भिसादौ 'झल्युपोत्तमम्' 'षट्त्री' यनेन भाव्यमिति समास उदाहृतः । ब्रः किम् ? गणः । सङ्घयायाः किम् ? अन्तः । स्वाङ्ग। इदञ्च सर्वनामसज्ञा प्रवृत्तिकाले यददन्तं तत्रैव प्रवर्तते । तेन 'इमं स्तोममहत' इत्यादौ न दोषः। सर्वोभाऽन्यशब्दा गणेऽन्तोदात्ता निपात्यन्ते 'तयोरन्यः पिप्पल'मित्यादौ तथादर्शनात् । 'परो मात्रये'. त्यादी व्यत्ययेनाऽन्तोदात्तत्वम् , 'परं मृत्यो'रित्यादावाद्यदात्तस्यापि दर्शनात् । स्वार त्यादि किम् ? घटः। अदन्तानां किम् ? बाहू राजन्यः । प्राणिनाङ्कपूर्वमिति । 'तस्य समूहः' इति सूत्र न्यासहरदत्तयोः 'कुपूर्वाणामिति पाठो दृश्यते। कवर्गाचे पूर्वे तन्मध्ये श्रादिरित्यर्थः। सर्वनामकार्यन्तु सौत्रत्वान । 'का'वित्येव सिद्ध पूर्वग्रहणं व्यवहितस्यापि प्रहणार्थम् । तेन 'कुपूर्वमिति पाठेऽपि चटकादावादादात्तत्वं भवत्येव । उदकमिति । कद्दमादिरयमः क्वित्यादि किम् ? हरिणम् । अन्ये तूत्तर सूत्रवदत्रापि आदिरिति न सम्बध्यते, नपुंसकवरसात् , तेन चटकादावनेन मच्योदात्तत्यम् । हर. दत्तोक्तपाठस्तु चिन्त्य एक्त्याहुः। खय्युवर्णम् । कृत्रिमत्यादि किम् ? बन्धुकः । उनर्वभन्तानाम् । 'पिता माता भ्रातर एनमाहुः' इत्यादौ पितृशब्दे छान्दसत्वा
| SR No. | 006151 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1979 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |