Laghu Siddhant Kaumudi Part 04

SR No.: 006151
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1979
Total Pages: 716
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 402

चतुर्थोऽध्यायः] सुबोधिनी-शेखरसहिता। [३६६ म्लेछितवै। भवगाहे । दिहक्षेण्यः । भूर्यस्पष्ट करयम् । ३४४२ अवचते च । (३-४-१५) रिपुणा नावचः। अवख्यातव्यमित्यर्थः । ३४४३ भावलक्षणे स्थेणकृज्वदिचरिहुतमिजनिभ्यस्तोसुन् । (३-४-१६) प्रासंस्थातोः सी. दन्ति । प्रासमाः सीन्दतीत्यर्थः । उदेतोः। अपकर्ताः । प्रवदितोः । प्रचरितोः । होतोः । प्रातमितोः । 'काममाविजनितोः संभवामः' इति श्रुतिः । ३४४४ सृपितृदोः कसुन् । (३-१-१७) भावलक्षणे इत्येव । पुरा करस्य विसृपो विरप्शिन् । पुरा जत्रुभ्य भातृदः । इति तृतीयोऽध्यायः ।
चतुर्थोऽध्यायः। ३४४५ रात्रेश्चाजसौ (४-१-३१) रात्रिशब्दान्हीप्स्यात् अजस्विषये स्युः । यद्यपि कृत्यानामों 'भव्यगेय-' इत्यादौ कर्तापि, वह्यं स्नानीयमित्यादौ करणादिरपि, तथापि न तत्र कृत्यत्वेन कादिषु विधानं, किं तहिं स्वरूपेण । कृत्यतया विधानं तु भावधर्मणोरेवेति भावः। न म्लेच्छितवै इति । न म्लेच्छितव्यमित्यर्थः । अवगाहे इति । गाहू विलोडने। दिदृक्षण्य इति । दृशः सन्न. तात्केन्यः । अतो लोपः। कर्वमिति । कृत्रः त्वन् । कृत्यमित्यर्थः । यद्यपि 'तुमर्थ सेसेन्-' इत्यनेन तुमर्थे तवै विहितस्तथापि भावभिन्नेऽपि कर्मकारके तवै यथा स्यादित्येवमर्थम् । अवचक्षे । अवपूर्वाञ्चक्षिङ एश् प्रत्ययो निपात्यते । शित्त्वात्सार्वधातुकत्वं तेन ख्याआदेशो न । भावलक्षणे । कृत्यार्थे इति निवृत्तम् । तुमर्थे इति वर्तते । प्रकृत्यर्थविशेषणं भावलक्षणग्रहणम् । भावो लक्ष्यते येन तस्मि. नर्थे वर्तमानेभ्यः स्थादिभ्यो धातुभ्यस्तुमर्थे तोसुन् स्याच्छन्दसि । संस्थानादीनामवधित्वेन लक्षणं भावः । प्रा समाप्तेरिति । संपूर्वो हि तिष्ठतिः समाप्तौ रूढः। संतिष्ठते पिण्डपितृयज्ञ इत्यादौ तथा दर्शनात् । आतमितोरिति । तमु ग्लानौ । सृपितृदोः । सृप्लु गतौ । उतृदिर् हिंसानादरयोः। भावलक्षणेऽर्थे वर्तमानयोः सृपितृदोस्तुमर्थे कसुन् । विसृप इति । गमनादित्यर्थः । इति तृतीयोऽध्यायः ।
रात्रेश्चाजसी । न जसिः अजसिस्तस्मिन् । इकार उच्चारणार्थः । 'आहो वध्यै इति । ह्वेनः संप्रसारण उवङि रूपम् । न म्लेच्छितवै इति । भ्वादेम्लेंच्छधातोस्तवै । इट् । अवगाहे इति । अत्र केन् । भावलक्षणे । भावस्य लक्षणत्वे गम्ये इत्यर्थः । आविजनितोः। आप्रसवादित्यर्थः । इति तृतीयः।
अय चतुर्थः । रात्रेश्वाऽजसौ। अजसादिष्विति वक्तव्यं, रात्रिं रात्रि