Page Text
________________
३६० ]
सिद्धान्तकौमुदी। [वैदिकीप्रक्रिया (३-२-६६) अग्निश्च हव्यवाहनः । पादमध्ये तु 'वहश्न' (३४१. ) इति शिवरेव । हव्यवालग्निरजरः पिता नः । ३४१३ जनसनखनक्रमगमो विद् । (३-२-६७) 'विड्वनोः' ( २९८२) इत्यास्वम् । अब्जाः । गोजाः । गोषा इन्दो नृषा असि । 'सनोतेरनः' (३६४५) इति षत्वम् । इयं शुष्मभिर्विसखा इवारुजत् । श्रा दधिक्राः शवसा पञ्च कृष्टीः । अग्रेगाः। ३४१४ मन्त्रे श्वेत. वहोक्थशस्पुरोडाशो रिवन् । (३-२-७१) * श्वेतवहादीनां डस्पदस्येति वक्तव्यम् । यत्र पदत्वं भावि तत्र रिवनोऽपवादो डस् वक्तव्य इत्यर्थः । श्वेतवाः । श्वेतवाही । श्वेतवाहः । उक्थानि उक्थैर्वा शंसति उक्थशा यजमानः । उक्थशासौ । उक्थशासः । पुरो दाश्यते दीयते पुरोडाः । ३४१५ अवे यजः। (३-३-७२) अवयाः। वयाजी । प्रवयाजः। ३४१६ अवयाः श्वेतवाः सः' इति षत्वम् । वहः। प्राग्वदिति । शिवः स्यादित्यर्थः । हव्ये। अन्तशब्दो मध्यवाची । हव्यशब्दे उपपदे वहेर्युट् स्यात् पादमध्ये चेन्न । पदान्ते इति फलितोऽर्थः । हव्यवालग्निरिति । अत्र डस्य लः. 'द्वयोश्चास्य स्वरयोर्मध्यमेत्य संपद्यते स डकारो लकार? इति प्रातिशाख्ये विहितः । जनसन । जनादिभ्यो धातुभ्यश्छन्दसि विट् स्यात् । अग्रेगा इति । 'हलदन्तात्' इति सप्तम्यलुक् । मन्त्रे श्वेतवहो। श्वेतादिपूर्वेभ्यो वहादिभ्यो रिवन्स्यात् । अलाक्षणिककार्यार्थ निपातनम् । श्वेतशब्दे कर्तृवाचिन्युपपदे वहेः कर्मणि कारके रिवन्प्रत्ययः। उक्थे कर्मणि करणे चोपपदे शंसतेः प्रत्ययः नलोपश्च । पुरःपूर्वस्य दाश दाने इत्यादेर्डत्वं कर्मणि च प्रत्ययः डस्पदस्येति प्रत्येकमभिसंबध्यते । भाविपदत्वाश्रयणेन चेदमुच्यते तदाह । यत्र पदत्वं भावीति । डसन्तस्येत्यर्थः । श्वेतवा इति । श्वेता एनं वहन्ति श्वेतवाः इन्द्रः । 'अत्वसन्तस्य' इति दीर्घः । उक्थशासाविति नलोपे कृते 'श्रत उपधायाः' इति वृद्धिः । अवे। योगविभाग उत्तरार्थः । पुरोडाशावयजोरिवन् इत्येकयोगे श्वेतवहादीनामप्युत्तरत्रानुवृत्तिः स्यात् । यजेश्चावपूर्वस्यैवानुवृत्तिः स्यात्केवलस्यैवेष्यत इति । अवयाः श्वेतवाः । ननु मन्त्रे श्वेतवहेत्यादिना डसि कृते वहश्च । अस्य लोकेऽपि प्रवृत्ति केचिदिच्छन्ति । हव्येऽनन्तः । हव्यशब्दे उपपदे वहेयुट् । पादयोर्मध्यस्थे नेत्यर्थः, तदाह-पादमध्ये त्विति । जनसन । उपसर्गे सुपि चोपपदे एभ्यश्छन्दसि विट् । 'विड्वनो रित्यत्र विशेषणार्थष्टकारः, 'वेरपृक्तस्य'त्यत्र सामान्यग्रहणार्थश्च । अप्सूत्पद्यते, गोषूत्पद्यते, गाः सनति, नून् सनति, विसानि खनति, दधि कामति, अप्रेगच्छतीत्युदाहरणार्थः । सर्वत्र ‘विड्नो रित्यात्वम् । अग्रेगा इति।
| SR No. | 006151 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1979 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |