Laghu Siddhant Kaumudi Part 04

SR No.: 006151
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1979
Total Pages: 716
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 361

३५८ ]
सिद्धान्तकौमुदी ।
[ उत्तरकृदन्त
नलोपो वा स्यात् विश्व परे । भक्त्वा भक्त्वा । रक्त्वा रक्त्वा । 'मस्जिनशो-' ( सू २५१७ ) इति नुम् । तस्य पक्षे लोपः । नंष्ट्वा नष्ट्वा । 'रधादिभ्यश्च' ( सू २५१५ ) इतीट्पक्षे नशित्वा । 'झलादाविति वाच्यम्' ( वा २०६६ ) । नेह । श्रञ्जित्वा ऊदिवाद्वेद् । पते अक्वा स्वा | 'जनसन -' ( सू २५०४ ) इत्याश्वम् । खात्वा । 'द्यतिस्यति' ( सू ३०७४ ) इतीत्वम् । दिव्वा । सिवा । मिस्वा | स्थित्वा । 'दधातेर्हिः ' ( सू ३०७६ ) | हित्वा । ३३३१ जहातेश्च क्वि । ( ७-४-४३ ) हिरवा । हाङस्तु हात्वा । 'श्रदो जग्धिः -' ( सू ३०८०) जग्ध्वा ३३३२ समासेऽनञ्पूर्वे क्त्वो ल्यप् । ( ७-१-३७ ) । श्रन्ययपूर्व - पदेन समासे क्वो ल्यवादेशः स्यात् । तुक् । प्रकृत्य । अनञ् किम् । चकृत्वा ।
भक्त्वा भङ्क्त्वेति । 'भओ श्रमर्दने' इत्यस्य रूपम् । रकवा रङ्क्त्वेति । 'रञ्ज रागे इत्यस्य रूपम् । नष्ट्। नष्टुत्यत्राह मस्जि इति । तस्येति । नशो नका - रस्य ‘जान्तनशाम्' इत्यनेन पातिको लोप इत्यर्थः । झलादाविति । 'जान्तनशी विभाषा' इति नलोपविकल्पः झलादावित्यर्थः । श्रञ्जित्वेति । इटि झलादित्वाभावाद् 'जान्तनशाम्' इति नलोपो नेति भावः । पक्षे इति । इडभावपचे फलादित्वाद् नलोपविकल्प इति भावः । आत्त्वमिति । 'खनु अवदारणे' 'उदित्त्वाद्वेट् । इडभावपचे फलादित्वात् 'जनसनखनाम्' इत्यात्त्वमित्यर्थः । दित्वेति । 'दो अवखण्डने' इत्यस्य रूपम् | सित्वेति । 'षोऽन्तकर्मणि' इत्यस्य रूपम् । मित्वेति । माधातोः रूपम् । स्थित्वेति । स्थाधातोः रूपम् । धाधातोः क्त्वाप्रत्यये आह दधातेर्हिरिति । 'ओ हा त्यागे ' इत्यस्य क्त्वायां हिभावं दर्शयति जहातेश्च क्त्वि । हित्वेति । त्यक्त्वेत्यर्थः । हाङस्त्विति । 'जहातेश्च क्त्वि' इति हिभावविधौ जहातेरिति निर्देशात् 'ओ ह्राक् त्यागे इत्यस्य ग्रहणम्, न तु 'श्रो हाङ् गतौ' इत्यस्य । तस्य 'भृवामित्' इति इत्त्वे जिहातेरिति निर्देशापत्तेः । जग्ध्वेति । जग्ध् क्त्वा इति स्थिते 'झषस्तथोर्धोऽधः' इति धः । 'झरो झरि' इति प्रकृतिधकारस्य पाक्षिको लोपः । समासे । 'अनपूर्व' इति इति पर्युदासाद् अव्ययपूर्वपद इति लभ्यते इति मत्वा श्राह श्रव्ययेत्यादि तुगिति । 'हम्बस्य पिति' इत्यनेनेति भावः । प्रकृत्येति । प्रशब्दः प्रवर्षे । तस्य
न । द्यूत्वेति । इडभावपक्षे ' च्छ्वो:-' इत्यूट् । झलादावितीति । 'जान्तनशाम् -' इति सूत्रे वक्तव्यमित्यर्थः । खात्वा । खनित्वेति । 'उदितो वा' इति वेट् । जग्ध्वेति । 'झरो झरि-' इति पाक्षिको धलोपः । समासेऽनञ् । नभिन्न नञ्सदृशमव्ययमिति यावत् । तत्पूर्वं पूर्वपदं यस्य समासस्येति व्याचष्टे । अव्ययेति । 1 प्रकृत्येति । प्रशब्दः क्त्वा प्रत्ययार्थगत प्रकर्षस्य द्योतकः, स तु 'कुगतिप्रादयः'