Laghu Siddhant Kaumudi Part 04

SR No.: 006151
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1979
Total Pages: 716
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 17 MB

Page 334

प्रकरणम् ६८] बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता [३३१ उत्कृष्टो ज्ञायत इस्यु दः । कर्मण्यप् । गत्यर्थानां बुद्धयर्थस्वाद्धन्तिर्ज्ञाने । ३२६५ निघो निमितम् । ( ३-३-८७ ) समन्तान्मितं निमितम् । निर्विशेष हन्यन्ते ज्ञायन्ते इति निघाः वृक्षाः। समारोहपरिणाहाः इत्यर्थः । ३२६६ ड्वितः वित्रः। (३-३-८८) अयं भाव एव स्वभावात् । 'क्त्रेमनित्यम्' (सू १५७०) क्त्रिप्रत्ययान्तान्मप निवृत्तेऽर्थे । निस्यग्रहणारिकत्रर्मविषयः । अत एव कयन्तेन प्रशंसायामुद्ध इति नित्यते इत्यर्थः । सम् , उत् , अनयोरुपपदयोः हन्तेरपप्रत्ययः टिलोपः घवं च निप त्यते इति यावत् । संहननमिति । मेलनमित्यर्थः, उपसर्गवशात् । गत्यर्थानामिति। 'सर्वे गत्यर्थाः ज्ञानार्थाः' इति न्यायादिति भावः । निघो। निमितं वाच्यं चेद् निघ इति निपात्यते इत्यर्थः । इहाप्यप टिलोपः घत्वं च निपात्यते इत्यर्थः । निमितशब्द व्याचष्टे समन्तान्मितं निमितमिति । निः समन्तादित्यर्थे । अव्ययानामनेकार्थत्वा देति भावः । निर्विशेषमिति । इह नि इत्यव्ययं निर्विशेषे, हन्तिर्जानार्थे इति भावः । समेति । समौ श्रारोहपरिणाही औन्नत्यस्थौल्ये येषामिति विग्रहः । इवितः वित्रः । डुः इत् यस्य सः ड्वित्तस्मात् त्रिप्रत्ययः स्यादित्यर्थः । ककार इत् । अयं भाव एवेति । अत्र भावे इत्येवानुवर्तते, न तु 'अतरि च कारके' इत्यपीति भावः । स्वभावादिति। पाकादिना नित्तमित्यर्थे पवित्रममित्यादौ कि प्रत्ययान्तानां पाकादिष्वेव लोके प्रयोगदर्शनादिति भावः । क्रेमम्नित्यम् । चतुर्थस्य चतुर्थपादे इदं सूत्रम् । मप नित्यमिति छेदः । निर्वृत्ते इति । 'निवेत्तेऽक्षयूतादिभ्यः' इत्यतस्तदनुवृत्तेरिति भावः । तद्वितप्रकरणे व्याख्यातमप्येतद् इह स्मरणाय पुनव्याख्यातम् । नन्विह नित्यग्रहणं व्यर्थम् । न च 'समर्थानां प्रथमाद्वा' इति महाविभाषानिवृत्त्यर्थं तदिति वाच्यम् । अत्र हि निर्वृत्तग्रहणमनुवर्तते । तथा : निर्वृत्तार्थविवक्षायां वित्रप्रत्ययान्ताद् मप्प्रत्ययस्य नित्यतया पत्र्यादिना निर्वृत्तमिति वाक्यनिवृत्तावपि पाकोऽस्तीत्यादिवत् पवित्ररस्ति भविष्यतीत्यद्यापि प्रसज्येत । तच्चानिष्टम् । क्त्रिप्रत्ययान्तस्य निवृत्तार्थाविवक्षायामपि सर्वदा मप्प्रत्ययशिरस्कताया एवेष्टत्वादित्यत आह नित्यग्रहणादिति । न हि महाविभाषानिवृत्त्यर्थ नेत्यग्रहणम् । 'निर्वृत्तेऽक्षातादिभ्यः क्त्रेस्तु मप्' इत्येकसूत्रत्वेनैव सिद्धे पृथग्योगकरणा देव महाविभाषानिवृत्तिसिद्धेः । तथा च नित्यग्रहणसामर्थ्यान्नित्ययत्तु पाचोक्तं भावादा वेति तन्नेति भावः। तेर्मप । तद्धितेषु व्याख्यातमिदम् । नित्यग्रहणादिति । तत्र हि नित्यमिति योगो विभज्यते तत्सामर्थ्यादर्थविशेषानादरेणैव मविषयत्वं निीयते । एकयोगत्वे तु निवृत्त इत्यधिकारान्नित्तार्थस्याविवक्षायां स्वातन्त्र्यं प्रस् ज्येत, ततश्च भपं विनापि पक्त्रिरिति प्रयोगः स्यादिति भावः ।