Page Text
________________
प्रकरणम् ६४ ] बालमनोरमा तरवबोधिनीसहिता। [६५३ क्रियासमुपये चोले प्रागुनं वा स्यात् । २८२७ यथाविध्यनुप्रयोगः पूर्वस्मिन् । (३-४-४ । माये खोडविधाने बोटप्रकृतिभूत एव धातुरनुप्रयोज्यः । २८२८ समुचये सामान्यवचनस्य । (३-४-५) समुपये बोविधी समभिहार इति पदर हेतं 'क्रिया लोट् लोटो हिस्वौ वा च तध्वमोः' इति पूर्वसूत्रमनुवर्तते । कि येति लुप्तषष्ठीबहुवचनान्तं समुचय इत्यत्रान्वेति, तदाह अनेकक्रियासमुञ्चरे द्योत्ये इति । एवं च कारकसमुच्चयमाश्रित्य नास्य प्रवृत्तिः प्रागुक्तमिति । धातोर्लोट् तस्य हिस्वी प्रसिदहिस्वधर्मको, तध्वमोर्विषये वा इत्युक्तमित्यर्थः । यथाविध्यनुप्रयोगः। 'कियासमभिहारे-' इति, समुचयेऽन्यतरस्याम्' इति व लो विधी उक्तौ । तयोर्मध्ये यत्पूर्वसूत्रं 'क्रियासमभिहारे-' इति तदेतत्पूर्वशब्देन परामश्यते, तदाह प्राधे लोविधाने इति । विधिमनति. कम्य यथाविधि । यस्याः प्रकृतेः लोड्विहितः तस्या अनुप्रयोग इति लभ्यते, तदाह लोदप्रकृतिभूत एवेति । अत्रानुप्रयोगः पश्चात्प्रयोगः, न त्वव्यवहितत्वं विव. क्षितम्, लुनीहि लुन हि इत्येवायं लुनातीति भाष्यप्रयोगाल्लिङ्गात् । समुच्चये न्तस्य लोडन्तत्वं न सि येत् । तथा च हन्त चेत्यनुदात्तविकल्पो न स्यात् । हन्त प्रलुनीहिप्रलुनीहीत्ययं तुनाति । एवं च लोडन्तत्वलाभार्थ लोटो हिस्वाविति विधीयते । यदि तु हिस्वौ तोडित्युक्तेऽपि लोद्भावाश्रयेण लोट्कार्य हन्त चेति स्वरविकल्पः सिध्यतीति ब्रूरे तर्हि स्थानिवद्भावलन्धलोधर्मको हिस्वावित्यर्थस्यानाश्रयगालोडोदशकार्याणि प स्मैपदात्मनेपदसंज्ञादीन्यपि न सिध्यन्ति । तथा च पूर्वोक्त दोषस्तदवस्थः स्यात् । लोट् लोटो हिस्वी इत्युक्ते तु स्थानिवद्भावेन हिस्वयोर्लोटत्वाल्लोडन्तकार्य स्वरविकल्पः सिध्यति, "क्रियासमभिहारे लोट्' इति वाक्याल्लोडित्यनुवर्त्य हिस्वी लोडिति प्रगेव व्याख्यातत्वाल्लोडादेशवद्भावेन परस्मैपदात्मनेपदसंज्ञादीन्यपि सिध्यन्तीति । समुधये। चिनोतर्भावे 'एरच्' इत्यच् । प्रागुक्तमिति । धातोलोट् लोटो हिस्व तध्वमोर्विषये वेत्यर्थः । यथाविभ्यनु । पूर्वस्मिन्क्रियासमभिहारविषये। अत्र सख्याकारकादीनां हिस्वान्तादप्रतीतेस्तद्वोधनायानुप्रयोगो न्यायत एव प्राप्तस्तदनुवादेन य पाविधीति नियम्यते। तथा च पक्षे प्राप्तस्य नियमनाद्याहियाहीति गच्छतीत्यादि न भवति । यद्यप्यन्यत्र 'इन्हन्पूषार्यम्णा शौ' इत्यादौ नियमशब्देन परिसंख्या व्यः हियते 'सर्वनामस्थाने च-' इत्यादिना शौ तद्भिने च दीर्घे प्राप्ते शेरन्यत्र तु तनिवृत्तिपरत्वात्तथापीह कदाचिद्यातीत्यस्य कदाचिद्गच्छतीत्यस्यानुप्रयोगे प्राप्त यथाविधीत्ययमप्रामाशपरिपूरणाय 'व्रीहीनवहन्ति' इत्यादिवद्विधीयत इति नियमविधिरेवायम् । एतेन मीमांसकप्रसिद्धनियमविधिः शब्दशानेऽप्रसिद्ध इति वदन्तः
१ 'लोडन्त' इति कचित् पाठः ।
| SR No. | 006150 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 714 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |