Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 628

प्रकरणम् ६३ ] बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता । [ ६२५ विवक्षायाम् उत्पुच्छयते गौः । उदपुपुच्छत । यचिणोः प्रतिषेधाच्छु चढौ । श्रन्थिग्रन्थ्यो राष्टषीयत्वारिणजभावपचे ग्रहणम् । ग्रन्थति ग्रन्थम् । श्रन्थति मेखलां देवदत्तः । ग्रन्थते ग्रन्थः । श्रग्रन्थिष्ट । श्रन्थते । श्रश्रन्थिष्ट । कैयादिकयोस्तु श्रभीते प्रीते स्वयमेव । विकुर्वते सैन्धवाः । वल्गन्तीत्यर्थः । 'वेः शब्दकर्मणः' ( सू २७०७ ) ' अकर्मकाच ' ( सू २७०८ ) इति तङ् । अन्तर्भावितण्यर्थस्य पुनः प्रेषणत्यागे विकुर्वते सैन्धवाः । व्यकारिष्ट व्यकारिषाताम् व्यकारिषत । व्यकृत व्यकृषाताम् व्यकृषत । २७७२ कुषिरञ्जः प्राचां श्यन् परस्मैपदं च । ( ३-१-६०) । अनयोः कर्मकर्तरि न यक् । किं तु श्यम्परस्मै
भवतीत्यर्थः । स्वयमेव पुच्छमुदस्यति गौरिति बोधः । उदपुपुच्छतेति । अत्र न चिण् । शप्चङाविति । उत्पुच्छयते गौरित्यत्र यकः प्रतिषेधात् शप् । उदपुपुच्छतेत्यत्र चिणः प्रतिषेधाच्चवित्यर्थः । ननु ' श्रन्थ मोक्षणे, ग्रन्थ ग्रथने' इति श्रन्थि - प्रन्थ्योः चौरादिकतया णिग्रहणेनैव सिद्धेः पुनर्प्रहणं व्यर्थमित्यत श्राह श्रन्थिग्रन्थ्योरिति । ग्रन्थति ग्रन्थमिति । रचयतीत्यर्थः । श्रन्थति मेखलां देवदत्त इति । विस्रंसयतीत्यर्थः । देवदत्त इत्युभयत्रान्वेति । अत्र कर्मणो ग्रन्थस्य मेखलायाश्च कर्तृत्वविवक्षायां ग्रन्थते ग्रन्थः, श्रन्थते मेखलेति च भवति । स्वयमेव ग्रन्थरचनाश्रयः स्रंसनाश्रयश्चेत्यर्थः । तत्र कर्मवत्त्वेऽपि न यगिति भावः । अग्रन्थिष्ट अश्रन्थिष्टेत्यत्र च न चिण् । कैयादिकयोस्त्विति । कर्मवत्त्वेऽपि तयोर्यकि निषिद्धे नाविकरण इति भावः । श्रात्मनेपदविधावकर्मको यः, तमुदाहरति विकुर्व सैन्धवा इति । सैन्धवा श्रश्वाः । अत्र विपूर्वः कृञ् वल्गने वर्तते, उपसर्गवशात्, तदाह वल्गन्तीति । शब्दं कुर्वन्तीत्यर्थः । धात्वर्थेनोपसंग्रहादकर्मकोऽयम् । मुख्यकर्तरि लकारः । वेरिति । 'वेः शब्दकर्मणः' इत्यनन्तरं पठितेन 'अकर्मकाच' इति सूत्रेण परगामिन्यपि फले तङित्यर्थः । नन्वस्याकर्मकतया श्वानां कर्मकर्तृत्वाभावान्न यकः प्रसक्तिरित्यत आह अन्तर्भावितेति । विपूर्वकः कृञ् शब्द कुर्वाणस्य प्रेरणे यदा वर्तते, तदा विकुर्वते सैन्धवानिति भवति । अश्वान् शब्दाययतीत्यर्थः। तत्र सैन्धवानां कर्मणां पुरुषप्रेरणाविवक्षया कर्तृत्वविवक्षायां विकुर्वते सैन्धवा इति भवति । वल्गन्तीत्यर्थः । अत्र सैन्धवानां कर्मकर्तृणां कर्मवत्त्वेऽपि न यगित्यर्थः । व्यकारिष्टेति । चिणि निषिद्धे ण्यन्तत्वाभावाच्चङभावे सिचश्चिवदिटि वृद्धिरिति भावः । चिण्वदिडभावपक्षे यह व्यकृतेति । 'हस्वादङ्गात्' इति
त्यादि । 'पुच्छभाण्ड -' इति णिङ् । श्रात्मनेपदविधौ योऽकर्मकस्तमुदाहरति विकुर्व सैन्धवा इति । कुषिरञ्जः । 'न दुहस्नुनमाम् -' इत्यतो नेति वर्तते, तदाह