Page Text
________________
प्रकरणम् ६२] बालमनोरमात्तत्त्वबोधिनीसहिता। [५६१ मावाटप्रथमपुरुषः । तिझ्वाच्यभावनाया असत्यरूपत्वेन द्विस्वायप्रतीतेन द्विव
'विरज्य सेनां परमार्थकर्मा सेनापतीश्चापि पुरन्दरोऽथ ।
निर (जयामास स शत्रुसैन्ये करोतिरर्थेष्विव सर्वधातूनू ॥' इति । अस्तिभवति वेद्यतीनामपि सत्तानुकूलव्यापार एवार्थः । तत्र सत्ता प्रात्मभरएम् । तदनुकूलव्यापारस्तु जायते, अस्ति, विपरिणमते, वर्धते, अपक्षीयते, विनश्यति, इति वार्ष्यायणिप्रणीत् षड्भावविकारेष्दन्यतमो यथायथं शेयः । भूवादिसूत्रे भाष्ये स्पष्टमेतत् । प्रपञ्चितं च जूषायामित्यलम् । ननु उत्पादनात्मकक्रियारूपस्य भावस्य धातुवाच्यत्वे 'लः कर्मणि व भावे च-' इति भावे कथं लकारविधिः । अनन्यलभ्यस्यैव शब्दार्थत्वादित्यत आह भावार्थकलकारेणानूद्यते इति । द्वौ त्रय इत्यादौ द्विवचनबहुवचनवदिति भावः । युष्मदस्मद्भयामिति । युष्मदि अस्मदि च तिङ्समानाधिकरणे उपपट मध्यमोत्तमपुरुषौ विहितौ । युष्मदस्मदोस्तिसामानाधिकरण्यं च तिब्वाच्यकारकवामित्वमेव । भावे लकारे तु प्रास्यते त्वया प्रास्यते मया इत्यादौ भाव एव तिब्दाच्यो न तु रष्मदस्मदर्थो । अतो न मध्यमोत्तमावित्यर्थः । कर्मलकारे तु त्वं वन्दासे, अहं वन्ये इत्यादी लकारस्य युष्मदस्मदोश्च समानाधिकरण्यसंभवात्पुरुषत्रयमपि यथायथमुदाह रेष्यते । तिङ्वाच्येति । सत्त्वं द्रव्यं लिसंख्यान्वययोबोधो न स्यात् । प्रत्यार्थ प्रति प्रकृत्यर्धस्य विशेषणताया औपगवादी क्लुप्तत्वात् । तथा च भावना ति त्ययवाच्येति मीमांसकमतमेव रमणीयमिति चेत् । अत्राहुःप्रत्ययार्थः प्रधानमिति उत्सर्गः, स चेह त्यज्यते, 'क्रियाप्रधानमाख्यातम्' इति स्मरयात् । टाबाद्यर्थत्वेन मीमांसकैरभ्युपगतस्य स्त्रीत्वस्य पाचिकादौ विशेषणत्वाभ्युपगभात्प्रत्ययार्थः प्रधानमिति नियमस्य प्रत्युतत्वाच । किं च भोकव्यमित्यादौ तिळ विनापि भावना प्रतीयते कारक पेक्षा च दृश्यते । अस्ति च करोतिसामानाधिकरण्यम्। किं कर्तव्यं मोक्तव्यम्, वि कृतवान् भुक्तवान् इति । न च कृतामपि तव्यदादीनां भावनावाचकत्वमस्त्विति शक्यम् । नामायोरभेदान्वयानुरोधेन 'कर्तरि कृत्' इति तव्यदादयः कर्मादाविति परप्यभ्युपगभाद। अन्यथा पाचको देवदत्तः पलव्य श्रोदन इत्यत्राभेदबोधो न स्यात् । तथा च धातुवाच्यत्वं भावनाया इत्येव मतं रमणीयतरमिति । लकारस्य स मानाधिकरण्यं कर्तृकर्माभिधायिन एव संभवति न भावामिधायिन इत्याशयेन व्याचष्टे सामानाधिकरण्याभावादिति । न चैवं युष्मइस्मदिनोपपदे समानाधिकरणे देवदत्तः पचतीत्यादाविव प्रथमपुरुषेण भाव्यमिति प्रथमोऽप्यत्र न ८ दिति वाच्यम् । 'शेषे प्रथमः' इत्यत्र मध्यमोत्तमयोरविषये प्रथमः स्यादिति व्यारानात् । तिवाच्येति । घआदिवाच्यायास्तु सत्त्वरूप
| SR No. | 006150 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 714 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |