Page Text
________________
सिद्धान्तकौमुदी। रस्पदकम्पयति । 'प्रदेः प्रतिषेधः' (दा ६२६) श्रादय देवदत्त र । 'गतिबार(सू ५५०) इति कर्मत्वम् 'पादिखायोर्न' (वा ११०१) ति प्रतिषिन्छम् । 'निगरणचलन-' इति सूत्रेण प्राप्तस्यैवायं निषेधः । शेषादित्यत्रंभिप्राये परस्मैपदं स्यादेव, श्रादयत्यझं बदना । २७५४ अणावकर्मकात्तिवत्कटेकात। (१-३-८८) ण्यन्तारपरस्मैपदं स्यात् । शेते कृष्णः, तं गोपी शाययति । स्पृशी, इति श्रीहर्षश्लोके आचामयेति पृथक्पदम् । अः विष्णुः, तस्य स्त्री ईः लक्ष्मीः। तया सहिता से इत्येकारान्तस्य सेशब्दस्य संबोधनम् । 'एङ्ह्रस्वात् -' इति सम्बुद्धिलोप इति व्याख्येयमिति प्रौढमनोरमायां स्थितम् । वस्तुतस्तु च षोर्मुखचन्दिकाकर्मकपानात्मकाचमनासंभवादाचामिरादरे लाक्षणिकः । अतो गिरणायकत्वाभावान्न परस्मैपदम् । न चैवं सति प्रत्यवसानार्थकत्वाभावाच्चक्षुषोः 'गतिवद्धि-' इति कर्मत्वं न स्यादिति शङ्कयम् , न याचामिरत्र केवले श्रादरे वर्तते, किंतु दर्शनपूर्वकादरें वर्तते। सादरज्ञाने लाक्षणिक इति यावत् । ततश्च बुद्धयर्थकत्वादानामेः चक्षुषोः कर्मत्वं निर्बाधमित्यादि शब्देन्दुशेखरे प्रपञ्चितम् । अंदेः प्रतिषेध इति । अदेरायन्ताद् निगरणार्थकतया प्राप्तस्य परस्मैपदस्य प्रतिषेधो वक्रय इत्यर्थः । श्रादयते देवदत्तेनेत्यत्र अदेः प्रत्यवसानार्थत्वात् प्रयोज्यकर्तुदेवत्तस्प कमत्वमाशङ्कयाह गतिबुद्धीति । नन्वादयत्यन्नं बटुनेति कथम् । लिगरणार्थ तया प्राप्तस्य परस्मैपदस्य अदेः प्रतिषेधादित्यत आह निगरणचलनति सत्रेण प्राप्तस्यैवायं निषेध इति । न तु 'शेषात्कर्तरि-' इति प्राप्तस्येत्येवकारार्थः 'अनन्तरस्सा-' इति न्यायादिति भावः । अणावकर्मकात् । ण्यन्तादिति शेषप रणम् , ऐरित्यनुवत्तेरिति भावः । अणौ यो धादुरकर्मकः चित्तवत्कर्तृकश्च, तस्माद् ण्यन्तात्परस्मैपदमिति यावत् । चित्तवत्कर्तृकादिति किम् ? ब्रीहयः शुष्यन्ति, तान् शोषयते । अकर्मकायेति पृथक्पदम् । ईर्लक्ष्मीस्तया सदिता सेस्तस्याः संबोधने हे र इति । केचित्तु सा त्वम् इने चक्षुषी इनचक्षुषी श्रेष्ठचक्षुषी श्राचामय किमिति व्याचक्षते अणावकर्मकात। कियाफलस्य कर्तृगामित्वनिवक्षायामात्मनेपदे प्राप्ते परस्मैपदार्थमिदम् । अणाविति किम्, हेतुमण्यन्तादकर्मकात्परस्मैपदनियमो माभुत । आरोद्यमाणं प्रयुक्ले श्रारोहयते । न्यग्भवन्तं प्रेरयतीत्यर्थः । 'गरणौ-' इति सूत्रे उदाहरणत्वेन य आरोहयतिरकर्मको निर्णीतस्तस्माद् द्वितीये णिचि प्रत्युदाहरण मेदम् । केचित्तु अणाविति किम्, चुरादिण्यन्तात्परस्मैपदनियमो माभूत् । तद्यथा पुट्ट चुट्ट अल्पीभावे । पुट्टयति । चुट्टयति । अल्पीभवतीत्यर्थः । अकर्मकाविमौ । तती हेतुमरिणचि । पुट्ट. यते । चुट्टयते । इति प्रत्युदाहरन्ति । तद्भाष्यादिविरुद्धम् । तथा हि-बुधादिसूत्रा
| SR No. | 006150 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 714 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |