Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 587

५८४ ] सिद्धान्तकौमुदी।
सन्ः(१-३-८०) चिप प्रेरणे । स्वरितेत् । अभिक्षिपति । २७४७ साहः । (१.-३-८१) प्रवहति । २७४८ परेम॒षः । (१-३-२ परिष्यति । भौवादिकस्य तु परिमर्षति । इह परेरिति योग विभज्य वहेरपोति केचित् । २७४६ व्यापरिभ्यो रमः। (१-३-८३) विरमति २७५0 उपाच्च । (१-३-८४ ) यज्ञदत्तमुपरमति । उपरमयतीत्यर्थः । अनाभांवितएवर्थोऽयम् । २७५१ विभाषाऽकर्मकात् । (१-३-८५) उपाद्मेर मकापरस्मैपदं वा। प्रवृत्तिरित्यर्थः । अभिप्रति । परस्मैपदमिति शेषः । स्वरितेदिति । ततश्च कर्तृगामिनि फले आत्मनेपदे प्राप्ते अनेन तत्रापि परस्मैपदमिति भावः । अभितिपतीति । प्रतिक्षिपति अतिक्षिपति इत्यप्युदाहार्यम् । प्राद्वा: । प्रपूर्वाद्वहः परस्मैपदमित्यर्थः । वहेः स्वरितत्वात् कर्तृगामिन्यात्मनेपदे प्राप्ते तत्राप्यनेन परस्मैपदम् । परेम॑षः । परस्मैपदमिति शेषः । 'मृष तितिक्षायाम्' इति देवादिकस्य स्वरितेत्त्वात् पदद्वये प्राप्ते अयं विधिः, तदाह परिमृष्यतीति । वौरादिकस्यापि 'आध. षाद्वा' इति णिजभावे खरितेत्त्वेऽपि परस्मैपदमेव परिमर्ष गीति भौवादिकस्य त्विति । 'मृषु सहने सेचने च' इति भौवादिकस्य तु परस्मैपदित्वात् परिमर्षतीत्येव रूपं सिद्धम् । अतोऽस्मिन् सूत्रे तस्य न ग्रहणमिति भावः । इदति । परेरिति योगो विभज्यते । वह इत्यनुवर्तते । परेर्वहः परस्मैपदमित्यर्थः । परिवहति । मृष इति योगान्तरम् । तत्र परेः इत्यनुवर्तते, परेः मृषः परस्मैपदमित्युक्तोऽर्थ इति केचिदाहु रित्यर्थः । भाष्ये त्वयं योगविभागो न दृश्यते। व्यापरिभ्यो रमः । परस्मैपदमिति शेषः । रमेरनुदातेत्त्वाद्विधिरयम् । विरमतीति ! आरमति, परिरमति, इत्यप्युदाहार्यम् । उपाश्च । उपपूर्वादपि रमेः परस्मैपदमित्यः । उत्तरसूत्रे उपा दित्यस्यैवानुवृत्तये व्यापर्युपेभ्यो रमेरिति नोक्तम् । अत्र वि मतीत्यर्थे उपरमतीति नोदाहरणम् । तस्य अकर्मकतया उत्तरसूत्रेण परस्मैपदविल्पविधानात् । अतः सकर्मकमुदाहरति यज्ञदत्तमुपरमतीति । ननु विरामार्थकः वात् कथं सकर्मकतेत्यत आह उपरमयतीत्यर्थ इति । ननु णिजभावात् कथमयमर्थो लभ्यते इत्यत श्राइ अन्तर्भावितण्यर्थोऽयमिति । धातूनामनेकार्थत्वादिति भावः । विभाषाकर्मकात् । उपादिति रम इति परस्मैपदमि ते चानुवर्तते, तदाह पराभ्याम्-' इत्यनेन बाधमाशयाह शास्त्रातिदेश इत्यादि । स्वरितेदिति । तथा च कर्तृगामिनि क्रियाफलेऽपि परस्मैपदार्थः सूत्रारम्भ इ ते भावः । परेम॒षः। स्वरितत्वात्पदद्वये प्राप्तेऽयमारम्भः । परिमर्षतीति । 'श्रा षाडा' इति वैकल्पिक त्वारिणजभावः । उपाथ व्यापर्युपेभ्य इति नोकम् , उत्त सूत्रे उपत्यस्यैवानुवृत्ति