Page Text
________________
धकरणम् ६६ सालमनोरम्गदरायोधिनीसहिता। ऋताः। (१-३-६६) कर्तुंगे भाई मन्वनावी च परस्मैपदार्थमिदम् । अनुकरोति । पराकरो ते । कर्तरीत्येव, भावकर्मयोर्मा भूत् । न चैवमपि कर्मकतरि प्रसाः, कार्या तेदेशपषस्य मुख्यतया तत्र 'कर्मवस्कर्मया- (सू २७६६) इत्यात्मनेपदेन परेयास्य बाधात् । शाम्रातिदेशपचे तु 'कर्तरि कर्म-' (सू २६८०) इत्यतः शेषाव-(२२१५६) इत्यतश्च कर्तृप्रहणद्वयमनुवर्य कतैक यः कर्ता न तु कर्मकर्ता तसे ति व्याख्येयम् । २७४६ अभिनत्यतिभ्यः क्षिपः। राभ्यां कृमः। पर मैपदमिति शेषः । ननु 'स्वरितत्रितः-' इत्यात्मनेपदस्य कर्तृगामिन्येव फले विधान दकर्तृगामिनि फले 'शेषात्कर्तरि' इति परस्मैपदस्य सिद्धत्वात् किमर्थमिदमित्यत आह कर्तृगेऽपीति । गन्धनादाविति । गन्धनावक्षेपणसेवनसाहसिक्यप्रतियत्नप्रकथनोपयोगेषु इत्यर्थः। मा भूदिति । भावे कर्मणि लकारस्य कर्तृगे फले परस्मैपदनिवृत्त्यर्थ कर्तरीत्यस्यानुवृत्तिरिति भावः । ननु कर्तरीत्य. म्यानुवृत्तावपि अनुक्रिय त शब्दः स्वयमेवेत्यत्र कर्मकर्तरि परस्मैपदं दुर्वारमित्याशङ्कय परिहरति न चेति । एवमपि कर्तरीत्यस्यानुवृत्तावपि कर्मकर्तरि अात्मनेपदस्य प्रसङ्गो न शङ्कय इत्यर्थः । कुर' इत्यत आह कार्यातिदेशेति। तत्र कर्मकर्तरि 'कर्मवकर्मणा तुल्यक्रियः' इत्यात्मनेपदेन परेणास्य परस्मैपदस्य बाधादित्यन्वयः । ननु कमणि यच्छास्त्रं तत. 'कर्मवत्कर्मणा-' इति कर्मकर्तर्यतिदिश्यते । तथा चात्र कर्मकर्तरि 'भावकर्मयोः' इत्यात्मनेपदशास्त्रमिह प्राप्तम् : तस्य च परत्वाभा. वाद 'अनुपराभ्यां कुलः' इत्यनेन कथं बाधः स्यादित्यत आह कार्यातिदेशपक्षस्य मुख्यतति । शास्त्रातिदेशस्य कार्यातिदेशार्थतया कार्यातिदेशस्य मुख्यत्वम् । ततश्च कर्मवत् कर्मणेत्यनेन कर्मणि विहितमात्मनेपदं कर्मकर्तरि विधीयते । तस्य च प त्वात्तेनात्मनेपदेन 'अनुपराभ्याम्-' इति परस्मैपदं कर्मकर्तरि बाधमहतीति भावः । 'कर्मवत्कर्मणा-' इत्यत्र शास्त्रातिदेशमभ्युपगम्याह शास्त्रा. तिदेशपने विति । 'अनुपराभ्यां कृषः' इत्यत्र 'कर्तरि कर्मव्यतिहारे' इत्यस्मादेकं कर्तृप्रहणमनुवर्तते । तथा 'शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्' इत्यस्माद् द्वितीयं कर्तृ. प्रहणमनुवर्तते । तथा च खभावत एव यः कर्ता, न तु विवक्षाधीनः कर्मकर्ता तथाविधकर्तवैव अनुपरार कृषः परस्मैपदमिति लभ्यते । एवं च कर्मकर्तरि नास्य प्यतीति परस्मैपदप्रहणं स्पष्टप्रतिपत्त्यर्थमिति केचित् । अस्य बाधादिति । अनुपराभ्यामित्यस्येत्यर्थः । अत एव 'कर्मवकर्मणा-' इति सूत्रे कार्यातिदेशोऽयमिति वक्ष्यति । शारूातिदेशपक्षे 'कर्मवत्कर्मणा-' इत्यनेनात्मनेपदं न विधीयते कि व तद्विधायकं 'भावकम्णोः ' इति शास्त्रमतिदिश्यते, तस्य च पूर्वत्वात्परेण 'अनु
| SR No. | 006150 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 714 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |