Page Text
________________
५४० ]
सिद्धान्तकौमुदी |
[ नामधातु
आयत् । श्रदमुचम् श्रमुभाययति । श्राददमुप्रायत् । भुवं भावयति । शबीभवत् । भ्रुवम् अबुभ्रवत् । श्रियम् अशिश्रयत् । गाम् अजूगवत् । रायम् शरीरयत् । नावम् अन्नवत् । स्वश्वं स्वाशश्वत् । स्वः श्रव्ययानां भमात्रे टिलोपः स्वयति । असस्वत्, असिस्वत् । बहून् भावयति, बहयतीत्यन्ये ।
1
श्रमुमु श्रयि इति ण्यन्ताल्लडादिरिति भावः । मुत्वस्यासिद्धत्वा यण् । श्रदमुत्राययतीति । ‘केचिदन्त्यसदेशस्य' इति मते इदम् । भुवमिति । भुवमाचष्टे इत्यर्थे भूशब्दाद् णिच् वृद्धयावादेशौ भावि इत्यस्माल्लडादीति भावः । श्रबीभवदिति । 'ओ: पुयरिज -' इति इत्त्वम् । अभ्रवदिति । श्रवर्णपरपवर्गादिपरत्वाभावाद् 'श्रोः पुयरिज -' इति न । स्वश्वमिति । सु शोभनः श्रश्व : ति विग्रहः । स्वाशश्वदिति । उपसर्गसमानाकारस्य पृथक्करणादश्वशब्दस्य प्रजादेर्द्वितीयस्य इति द्वित्वमाडागमश्च । स्वरिति । स्वर् इत्यस्माण्णिचि 'अव्ययानां भमात्रे -' इति टिलोपः, इष्ठवत्त्वेन भत्वात् । ‘प्रकृत्यैकाच्' इति प्रकृतिभावस्तु येन नागप्तिन्यायेन टेरित्यस्यैव त्रासिद्धीयमद्विर्वचने' इत्यसिद्धत्वनिषेधान्मुशब्दस्य द्वित्वम् । श्रबीभवदिति । ‘श्रोः पुयग्ज्जि-' इत्यभ्यासोवर्णस्येत्वम् । 'दीर्घो लघोः' इति दीर्घः । ननु परत्वात्प्रथमं दीर्घे कृते पश्चादित्वं स्यात् । न चैवं 'दीर्घो लघोः' इत्यस्य वैयर्थ्यमिति वाच्यम्, अजूहवदित्यादौ तस्य सावकाशत्वादिति चेत् । अत्राहुः - 'विप्रतिषेधे परम् -' इत्यत्र परशब्दस्येष्टवाचित्वाल्लक्ष्यानुरोधेन दीर्घात्प्रागिवमेव भवति । लक्ष्यभेदात्पुनरिकारस्य दीर्घो वा भवतीति श्रबुभ्रवदिति । 'इहाभ्यासात्परो यः पवर्गः त्ववर्णपरो 7, यस्त्ववर्णपरो यग् नासावभ्यासात्पर इत्यभ्यासोकारस्येत्वं न । गां गावयति । स्वश्वमिति । शोभनोऽश्वः स्वश्वः । शोभनोऽश्वो यस्येति बहुव्रीहिर्वा । स्वाशश्वदिति । उपसर्गसमानाकारस्य पृथक्करणाद् 'अजाः -' इति द्वितीयस्य द्वित्वमाडागमश्च । स्वयतीति । 'प्रकृत्यैकाच' इति प्रकृतिभावस्तु येन नाप्राप्तिम्यायाट्टेरित्यस्यैव बाधको न तु 'श्रव्ययानां भमात्रे टिलोपः' इत्यभ्येति भावः । असस्वदिति । 'श्रोः पुयरिज' इति ज्ञापकेन द्वित्वे कार्येऽजादेशस्व स्थानिवत्त्वाभिषेधाद्वा स्वरशब्दस्य द्वित्वमिति मतेनेदम् । अनग्लोपिन्यग्लोपित्वाभ्ट् पगमेऽप्यज्झलादेशेऽजादेशत्वव्यवहारो नास्तीति मते तु णिच्सहितस्यैव द्वित्वं तदह सिस्वदिति । भावयतीति । 'बहोर्लोपो भू च बहोः ' 'इष्ठस्य यिट् च' इ ते भूभावः । न चैवं यिडागमोऽपि रस्त्विति वाच्यम्, णावित्युपमेये सप्तमीनिं ईशादिष्ठवदित्यत्र सप्तम्यन्ताद्वतिरित्यभ्युपगमात् । एवं चेष्टनि परे पूर्वस्य यत्कार्यं तदेवातिदिश्यते, न त्विष्ठनोऽपि कार्यमिति स्थितम् । बहयतीत्यन्य इति । यिडभ वे तत्सन्नियोगशिष्टस्य
स
1
1
| SR No. | 006150 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 714 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |