Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 542

प्रकरणम् ५७ ] बालमनोरमा-तत्वबोधिनीसहिता ।
[ ५३६ भाषया वा । चड्यग्लो पिस्वादुपधाहस्त्रो न । श्रतितिरायत् । सभ्रयञ्चमाचष्टे सधाययति । अससध्रायत् । विष्वद्यञ्चम् श्रविविष्वद्वायत् । देवद्र्यञ्चम् आदिदेवद्रायत् । श्रदद्र्यञ्चम् श्राददद्रायत् । श्रमुमुयञ्चम् श्रमुमुश्राययति । चङ्, प्रामुमु
न भवति, स्थानिभेदेन लुको भेदमाश्रित्य प्रथमलुकः श्रसिद्धत्वेन व्यवधानादिति स्थितिः । एवमिहापीत्यर्थः । श्रत इति । प्रथमटिलोपस्यासिद्धत्वादित्यर्थः । अङ्गवृत्त परिभाषया वेति । पुनष्टिलोपो नेत्यनुषज्यते । न च तिरेरिकार स्याङ्गवृत्तपरिभाषया टेरिति लोपाभावे तिराययतीति वृद्धिरपि तस्य न स्यादिति वाच्यम्, अङ्गवृत्तपरिभाषाया अनित्यत्वेन पृद्धिविषये तदप्रवृत्तेः । अग्लोपित्वादिति । तिरस् अच् इ इति स्थिते, 'टे:' इत्यचो धातोर्लोपे सति तिरि इत्यस्य अग्लोपित्वम्, अचो धातोर्लोपे अकारस्यापि लोपसत्त्वादित्यभिमानः । सधाययतीति । सहस्य सधिः । तिराययतीतिवद्रूपम् । सहेत्यस्य उपसर्गत्वाभावान्न पृथक्करणम्, तदाह अससध्धायदिति । विष्वद्यञ्चमिति । विष्वक् च इ इति स्थिते 'विष्वग्देवयोश्व -' इति विष्वक्शब्दटेरद्र्यादेशे 'टे:' इत्यचो धातोर्लोपे विष्वद्रि इ इति स्थिते वृद्धौ श्रायादेशे विष्वद्रायि इति ण्यन्ताल्लटि विष्वद्राययतीति रूपम् । देवव्यञ्चमिति । देवशब्दस्य टेरद्र्यादेशे देवदाययतीति सिद्धवत्कृत्य लुङयाह श्रदिदेवद्रायदिति । प्रतितिरायदितिवद्रूपम् । ददद्रायदिति । सर्वनामत्वाददस्शब्दस्य टेरद्र्यादेशः । व्यदायत्वे सत्येव उत्त्वमत्त्वे इति पत्ते इदम् अदस्शब्दाद्विभक्तेः लुका लुतत्वेन विभक्लिपरकत्वाभावेन त्यदाद्यत्वा प्रवृत्तेः । त्यदाद्यत्वाविषयत्वेऽपि उत्त्वमचे स्त इति मतमाश्रित्याह अमुमुयञ्चमिति । श्रदस् अच् इ इति स्थिते टेरद्र्यादेशे अच् इत्यस्य टर्लोपे अदद्रि इ इति स्थिते 'अदसोऽद्रेः पृथङ्मुत्वम्' इति मते दकाराकारयोर्दकार रेफयोश्च मत्वोत्त्वयोः कृतयोः अमुमु इ इ इति स्थिते प्रयमस्य इकारस्य णिचि वृद्धौ श्रायादेशे अग्लोपित्वादिति । अनग्लोपिनोऽप्यग्लोपित्व स्वीकारादिति भावः । देवद्यश्ञ्चमिति । ननु 'आख्यानात्कृतस्तदाचष्टे -' इति कारकस्य पृथक्करणाद्देवानञ्चयतीति प्रसज्येत, बलिबन्धनमाचष्टे बलिं बन्धयतीतिवत् । इष्यते तु देवद्राययतीत्येव रूपम् । किं च कारकस्य पृथक्करणेऽदिदेवद्रायदित्याद्यपि न सिध्येत् । न च पुराणप्रसिद्धाख्यान एव कारकस्य पृथक्करणादिकमिति वाच्यम्, राजानमागमयतीत्यत्राव्याप्तेरिति चेत् । अत्राहुः—यत्राख्याने कृच्छ्रयते तत्रैवेदं प्रवर्तते, कृल्लुगिति संनियोगशिष्टविधानात् । किं च । आख्यानप्रहणसामर्थ्यान्महाजनप्रवादविषयीभूतार्थविषयकमेव तत् । भाष्यादौ तादृशानामेवोदाहृतत्वात् । यदि तु देवाञ्चनमाचष्टे इत्यादौ महाजनप्रसिद्धिरस्ति तदा देवानञ्चयतीति भवत्येवेति अमुमुप्रायदिति । 'पूर्व