Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 491

४८८ ] सिद्धान्तकौमुदी।
सलकासिद्धस्वेन तपरस्वनिवर्त्यवायोगात् , चम्चुरीति, चम्चूर्ति चन्चूर्तः चन्चुरति । अचम्चुरीत् , अचम्चूः । चङ्खनीति, चङ्खन्ति । 'जनसन-' (सू २५०४) इत्यात्वम्, चलातः । 'गमहन-' (सू २३६३ ) इत्युपधा लोपः, चलनति । चलाहि । चलानानि । अचङ्खनीत् , अचङ्खन् । अचङ्ख्नुः । 'ये विभाषा' (सू २३१६), चलायात् , चवन्यात् । प्रचलनीत्, अचङ्खानीत् । 'उता वृद्धि:-' (स २४४३) इत्यत्र 'नाम्यस्तस्य-' इत्यनुवृत्तेस्तो वृद्धिर्न, योयोति, योयवीति । अयोयवीत् , अयोयोत् । योयुयात् । प्राशिषि दीर्घः योयूय त् । अयोयावीत् । गृह्णाति' इत्येव दीर्घादिव्यावृत्तेरित्यर्थः । ननु उदिति तपरकरगाद्यथा गुणो निवर्तते तथा 'हलि च' इति दीर्घोऽपि निवर्तेत इत्यत आह हलि चेति दीर्घस्तु स्यादेवेति । कुत इत्यत आह तस्येति । हलि च' इति दीर्घशास्त्रस्य त्रैपादिकत्वेन 'उत्परस्यातः' इति शास्त्रं प्रत्यसिद्धतया तपरकरणेन तन्निवृत्तेरसंभवादित्यर्थः । वस्तुतस्तु गुणस्यापि बहिरङ्गतया असिद्धत्वात्तपरत्वनिवर्त्यत्वं न भवति । अत एव विप्रतिषेधसूत्रे भाष्ये 'उदोष्ठय-' इत्युत्त्वे पोपूर्यते इत्यत्राभ्यासगुणो दृश्यमान उपपद्यत इति शब्देन्दुशेखरे प्रपञ्चितम् । अचञ्चुरिति । लङस्तिपि ईडभावे हल्ङयादिना तलोपे प्रत्ययलक्षणेन पदान्तत्वाद् वोरुपधाया:-' इति दीर्घः । खनु अवदारणे, अस्माद्यङ्लुकि उदाहरति चङ्गनीतीति । चढाहीति । हेरपित्त्वेन ङित्त्वाद् 'जनसन-' इत्यात्त्वम् । अचङ्गनीदिति । 'अस्तिसिचः-' इति नित्यमीट् । 'अतो हलादेः-' इति वृद्धिविकल्पः । युधातोः योयोतीत्यत्र 'उतो वृद्धिः-' इति वृद्धिवाशङ्कयाह उतो वृद्धिरित्यत्रेति । आशिषि चञ्चूर्तीति । चरतिर्गतौ भक्षणे च । 'चरफलोश्च' इत्यभ्यासस्य नुक् । 'उत्परस्यातः' इत्युत्वम् । 'हलि च' इति दीर्षः । अचञ्चूरित्यत्र तु पदान्तविषयत्वाद् 'वोरुपधायाः-' इति दोघः। चङ्कनीतीति । खनु अवदाररे । चकात इति । यत्तु केचिद्धातुग्रहणेन कृतं कार्य यङ्लुकि वेति ‘जनसन-' इत्यात्वाभाव 'अनुनासि. कस्य विझलो:-' इति दीर्घोऽपि न भवति । किप्साहचर्यादि भलादिः कृदेव तत्र गृह्यते न तु तिकित्यभ्युपेत्य चलन्त इति रूपमाहुस्तदयुक्तम् । धातुग्रहणेन कृतस्य यङ्लुक्यप्रवृत्तौ मानाभावात् । सत्यपि प्रमाणे श्रात्वं वेति विकल्पोक्त्या चशात इति रूपं केन वार्यताम् । यच्चोक्तम् 'अनुनासिकस्य-' इति सूत्रे किप्साहचर्याज्झलादिरपि कृदेव गृह्यत इति तदप्ययुक्तमेव । यदि हि कृदेव विप् स्यात्तदा साहचर्योक्तिः सङ्गच्छेत किं तु कृद्भिन्नोऽप्यस्येवाचारविप् । अत एव राजानति चर्माणति इत्यादौ माधवादिभिः किनिमित्तो दीर्घ उक्तः । चलाहीति । हेरपित्वेन ङित्त्वाद् 'जन.