Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 465

४६२ ]
सिद्धान्तकौमुदी ।
[ सन्
अञ्जिजिषति । श्रशिशिषते । 'उभौ साभ्यासस्य' ( सू २६०६) प्राणिणिषति । उच्छेस्तुक्, श्चुत्वम्, 'पूर्वत्रासिद्धीयमद्विध्वे' इति चछ भ्यां सहितस्येंटो द्वित्वम्, 'हलादिः शेष:' ( सू २१७६) उचिच्छिति । 'निमित्तापाये नैमित्तिकापायः' इति स्वनित्यम्, 'छछ्वो: -' ( सू २५६१ ) इति सतुकप्रहणाज्ञापकात् प्रकृतिप्रत्यापत्तिवचनाद्वा । 'णौ च संश्वङो' ( सू २५७६ )
,
द्वित्वरूपकार्थिणो न द्वित्वनिमित्तत्वमिति भावः । ननु इडागनः सन्भक्तः । ततश्च इस् इत्यस्य द्वित्वेऽपि समुदायस्य इस इत्यस्य द्वित्वकार्यित्वाभावाद् द्वित्वनिमितत्वमित्यत आह इस् इतीति । इस् इति सनोऽवयवो द्वित्वभागिति कृत्वा श्रवयवद्वारा इस इति समुदायस्य कार्यित्वमिति भावः । श्रञ्जिञ्जिषतीति ।
जेः सनि इटि 'न न्द्राः -' इति नकारस्य निषेधाद् जिस इत्यस्य द्वित्वम् । ऊदित्त्वादिविकल्प प्राप्ते नित्यमिद् । अशिशिषते इति । 'अशु व्याप्तौ ' ऊदित्त्वादिविकल्पे प्राप्ते नित्यमिट् । 'अश भोजने' इति क्रम दिस्तु नित्यं सेडेव । उच्छेरिति । 'उच्छी विवासे' । अत्र 'छे च' इति तुगित्यर्थः । श्चुत्वमिति । तुक इति शेषः । ननु उच्छ् इस इति स्थिते श्चुत्वस्यासिद्धत्वात्तकार सहितस्य द्वित्वे अभ्यासे तकारः श्रूयेत इत्यत आह पूर्वत्रेत्यादि । हलादिः शेष इति । च्छस् इत्यस्य द्वित्वे हलादिशेषादभ्यासे छकारसकारयोर्निवृत्तौ तुकवकार इकारश्च शिष्यते इत्यर्थः, तदाह उचिच्छिषतीति । उत्तरखण्डे छकारे परे इकारस्य तुकश्चुत्वेन चकारः । ननु च्छिस् इत्यस्य द्वित्वे हलादिशेषात्पूर्वखण्डे छकारसकारयोर्निवृत्तौ 'निमित्तापाये नैमित्तिकस्याप्यपायः' इति न्यायेन तुकोsपि निवृत्तेस्तदादेश चकारस्य कथमस्या से श्रवणमित्यत आह निमित्तापाये इति । कथमनित्यत्वमित्यत आह च्छ्वोरिति । पृष्टः पृवानित्यादौ प्रच्छेः छकारस्य 'च्छ्वो:-' इति शकारे वश्चादिना शस्य षत्वे तुक्च्कारस्य श्रवण प्राप्तौ तन्निवृत्त्यर्थं सतुक्कग्रहणम् । तत्र चकारस्य शकारे सति निमित्ताभावादेव तुकोऽपि निवृत्तिसिद्धेः सतुक्कप्रहणं व्यर्थमापद्यमानं 'निमित्तापाये -' इत्यस्यानित्यतां ज्ञापयतीत्यर्थः । प्रकृतिप्रत्यापत्तिवचनाद्वेति । 'हनश्च वधः' इति हनधातोर प्रत्यये प्रकृतेर्वधादेशे वधशब्दः । कंसवधमाचष्टे कंसं घातयतीत्यादौ 'आख्यानात्कृतस्तदाचष्टे कृल्लुक् प्रकृतिप्रत्यापत्तिः' इति अप्प्रत्ययस्य लुकि प्रकृतेर्वधादेशनिवृत्तिर्विहता । तत्र कृतो लुकि निमित्तापायादेव वधाद्या देशनिवृत्तिसिद्धेः प्रकृतिप्रत्यापत्तिवचनं व्यर्थमापद्यमानं 'अजादेर्द्वितीयस्य' इति रिस्शब्दस्य द्वित्वमित्यर्थः । जितीत्यादि । अज्जू व्यक्तित्रत्क्षणादौ । अशू व्याप्तौ । अनयोरुदित्त्वाद्विकल्पे प्राप् । नित्यमिट् । अश