Page Text
________________
प्रकरणम् ५२ ] बालमनोरमा-तत्त्वबोषिनीसहिता। [४०१ एयन्तस्य तु मजूघुषत् । बाङः क्रन्द १७२८ सातत्ये । भौवादिकः कन्दधातुराजानायथै उक्तः । स एवासपूर्वो पिचं लभते सातरये । माक्रन्दयति । अन्ये तु 'मापर्वो घुषिः कन्दसातस्ये' इत्याहुः । माघोषयति । खस १७२६ शिल्पयोगे। तसि १७३० भूष १७३१ मतकरणे । अवतंसयति, अवतंसति । भूषयति । अर्ह १७३२ पूजायाम् । ज्ञा १७५३ नियोगे। प्राज्ञापयति । भज १७१४
श्राणने । शृधु १७३६ प्रसहने। प्रशशर्धत् , अशीऋधत् । यत १०३६ स्वाभिप्रायमाविष्करोतीत्यर्थः, प्रतिजानीते इति वा । लिङ्गादिति । इएिनषेधप्रकरणे 'घुषिर् अविशब्दने' इति सूत्रम् । अविशन्दनार्थकाद् घुषधातोः निष्ठायामिएन स्यादित्यर्थः । यथा धुष्टा रज्जुः । प्रसारितेत्यर्थः । अविशब्दने इति किम् ? अवघुषितं वाक्यम् । प्रतिज्ञातमित्यर्थः । अत्र विशब्दनार्थकत्वानेएिनषेध इति स्थितिः । तत्र विशब्दनार्थकस्य घुषधातोः चौरादिकत्वेन रायन्तत्वनियमारिणचा व्यवधानात्ततः पण निष्ठा नास्त्येवेति इगिनषेधे विशब्दनपर्युदासो व्यर्थः सन् चौरादिकस्यास्य विशब्दनार्थकस्य घुषः गिचो विकल्पं गमयति। एवं च अवघुषितं वाक्यमित्यत्र चौरादिकघुषेर्विशब्दनार्थकस्य नेष्ठायाम् इरिनषेधो नेति भाष्ये स्पष्टम् । इरित्वाद वेति । णिजभावपः इति शेषः । ननु इरित्त्वादेव गिज्विकल्पे सिद्धे 'घुषिरविशब्दने' इति इएिनषेधसूत्रे अविशब्दने इति पर्युदासस्य णिज्विकल्पज्ञापकत्वाश्रयणक्लेशो भाष्ये व्यर्थ इति चेत्, न-भत एव भाज्यादिरित्त्वाभावविज्ञानात् । एवं च 'घुषिर् विशन्दने' इत्यत्र घुषिरित्यस्य इका निर्देशमाश्रित्य प्रथमान्तत्वमेवाश्रयणीयम् । इरित्वादब्वेति मूलं तु भाष्यविरोधापेक्ष्यमेवेत्यास्तां तावत् । प्राङः क्रन्द सातत्य इति । भारः परः कन्दधातुः अाह्वानसातत्येऽर्थे णिचं लभते इत्यर्थः। यद्वा पार इत्यनन्तरं घुषिरित्यनुवर्तते । ऋन्दसातत्ये इत्यर्थनिर्देशः, तदाह अन्ये विति । लस शिल्पयोग इति । कौशले इत्यर्थः । तसि भूषेति। अत्र तसिः प्रायेण अवपूर्वः, तदाह अवतंसयतीति । शानियोग इति । आपर्वः, तदाह प्राक्षापयतीति । श्रादन्तत्वात् पुक् । अजिज्ञपत् । यत शब्दने निष्ठाया इरिनषिध्यते विशन्दनार्थादेतस्मादनन्तरा निष्ठा नास्त्येव णिचा व्यवधानात् । अतो घुषिरविशन्दन इति भौवादिकादेव निष्ठाया इग्निषेधो भवेदिति किं विशब्दनप्रतिषेधेन · ततवानेनैव विशब्दमप्रतिषेधेनानियोऽस्य णिजिति ज्ञाप्यते इति भावः । इरित्करणादपि णिज्विकल्पः सिध्यतीति केचित् । शिल्पयोग इति । क्रियाकौशलं शिल्पम् । यत निकारोपस्कारयोः। यत्रो वा प्रेषो वा निकारः। निकारोपस्कारयोरिति पाठान्तरम् । क्रियानिघण्टौ 'यने प्रेवे निराकारे
| SR No. | 006150 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 714 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |