Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 343

३४० ]
सिद्धान्तकौमुदी ।
[ दिवादि
‘श्रस्यतिवक्ति-' (सू २४३८) इति वचनं तङर्थम् । तङ् तु 'उपसर्गादस्यत्युह्योः ' ( वा २० ) इति वच्यते । पर्यास्थित । यतु १२१० प्रयले । २५२१ यसोऽनुसर्गात् । ( ३-१-७१ ) । २५२२ संयसश्च । ( ३-१-७२ ) श्यन्वा स्यात् । यस्यति, यसति । संयस्यति, संयसति । 'श्रनुपसर्गात' किम् प्रयस्यति । जसु १२११ मोक्षणे । जस्यति । तसु १२१२ उपतये । इसु १२१३ च । तस्यति । श्रतसत् । दस्यति । श्रदसत् । वसु १२१४ स्तम्भे । वस्यति । ववास ववसतुः । 'न शसदद-' ( सू २२६३ ) इति निषेधः । वशादिरयमिति मते तु, बेसतुः बेसुः । व्युष १२१५ विभागे । श्रयं दाहे पठितः श्रर्थभेदेन स्वङथं पुनः पठ्यते । व्युषत् । श्रोष्ठ्यादिर्दन्त्यान्तोऽयम् व्युस इति केचित् । कारो वुस इत्यन्ये । प्लुष १२१६ दाहे । श्रप्लुषत् । पूर्वत्र पाठः सिजर्थ पुषादित्वादिति । तङर्थमिति । पर्यास्थतेत्यत्र आत्मनेपदे श्रर्थमस्यतिवक्कीत्यत्र श्रस्यतिग्रहणमित्यर्थः, पुषाद्यङः परस्मैपदमात्रविषयतया श्रात्मनेपदे श्रसक्तेरिति भावः । नन्वस्त्रतेः केवलपर स्मैपदित्वादात्मनेपदं दुर्लभमित्यत श्राह तङ् तु उपसर्गादिति । वक्ष्यते इति । पदव्यवस्थायामिति शेषः | यसु प्रथते ।
,
सोऽनुपसर्गात् । संयसश्च । सूत्रद्वयमिदम् । श्यन् वा स्यादिति । शेषपूरणमिदम् । 'दिवादिभ्यः श्यन्' इत्यतः 'वा भ्राश-' इत्यतश्च तदनुवृत्तेरिति भावः । अनुपसर्गाद्यसंः श्यन् वा स्यादिति प्रथमसूत्रार्थः । सोपसर्गात्तु नित्य एव श्यन् अनुपसर्गादिति पर्युदासात् । संपत् यसेर्नित्यमेव श्यः प्रातौ द्वितीयसूत्रम् । व्युष विभागे । श्रयमिति । दिवादिगण एवं पुषादिभ्यः प्रागयं धातुः पठित इत्यर्थः । पौनरुत्त यमाशङ्कयाह अर्थभेदेन त्वङर्थ पठ्यत इति । विभागात्मके श्रर्थविशेषे एव पुषायडर्थमिह पुनः पाठ इत्यर्थः । अनुषदिति । 'व्युष दाहे' इति पूर्व पठितस्य तु सिजेव । श्रन्योषीत् । श्रोष्ठयादिरिति । दन्त्योष्ट्यादिदन्त्योष्मान्तोऽयमिति केचिन्मन्यन्त इत्यर्थः । श्रयकार इति । दन्त्योष्ठयादिदन्त्यो मान्तो यो धातुरुक्तः स एवायं यकार रहित इत्यन्ये मन्यत इत्यर्थः । अयकारमिति पाठे क्रियाविशेषणम् । सुष दाहे । ननु दिवादिगणे परस्मैपदिषु शमूतम्दम्नम्श्रमूतमूक्लम्मद इत्यर्थः । यसोऽनुप । श्रत्र वदन्ति - यस इत्येवास्तु । ततः समः नियमार्थमिदम् । सोपसर्गाद्यसश्चत्संपूर्वकादेवेति । एवं च पूर्वसूत्रेऽनुपसर्गादिति ग्रहणसुतरत्र च यसचेति ग्रहणं त्यक्तुं शक्यनिति । दाहे पठित इति । व्युष दाह इत्यस्मिन्नेव गरे पठित इत्यर्थः । श्रर्थमिति । दाहे पठितस्य तु सिजेन । अव्योषीत् । शते तत्त्वयोविन्द दिगकरणम् ।