Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 314

प्रकरणम् ४५ ] पालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता। [३११ 'छत्यताम्' (स. २३८३) इति गुणे प्राप्ते। २४६५ शदप्रां ह्रखो वा। (७-४-१२) एषां किति लिटि हस्खो वा स्यात् । पते गुणः। पप्रतुः पप्रा, पपरतुः पपरु । परिता, परीता। भपिपः भपिपूर्ताम् अपिपरुः । पिपूर्यात् । पूर्यात् । अपारीत् अपारिष्टाम् । हस्तान्तोऽयम् इति केचित् । पिपर्ति पितः पिप्रति । पिपृयात् । पाशिषि प्रियात् । पार्षीत् । पाणिनीयमते तु तं रोदसी पिपृतम्' इत्यादी छान्दसत्वं शरणम् । दु भृन् १०८७ धारणपोषणयोः। इति। गुणे नित्यं प्राप्ते इत्यर्थः । शृदृप्राम् । श द पृ एषा द्वन्द्वः। लिटीति । 'दयतेर्दिगि लिटि' इत्यतस्तदनुवृत्तरिति भावः । यद्यपि पूर्वसूत्रेषु कापि कितीति न दृष्टं तथापि अस्य 'ऋच्छत्यताम्' इति गुणापवादत्वाद् गुणस्य च तस्य किदर्थत्वाकितीत्युक्तम्। पप्रतुरिति । पपू अतुस् इति स्थिते ऋकारस्य हखे तस्य यणिति भायः । गुणपक्ष आह पपरतुरिति । गुण एव तु न विकल्पितः । गुणाभावे 'वार्णादाङ्गं बलीयः' इति यणं बाधित्वा 'उदोष्ठ्य-' इत्युत्त्वप्रसङ्गात् । पपरिय पप्रथुः,पपरथुः पप्र,पपर। पपार,पपर पप्रिष,पपरिव । “वृतो वा' इति दोर्षविकल्पं मत्वाह परिता, परीतेति । परिष्यति, परीष्यति। पिपर्तु, पिपूर्तात् पिपूर्ताम् पिपुरतु । पिपूर्हि, पिपूर्तात् पिपूर्तम् पिपूर्त । पिपराणि पिपराव पिपराम । लङघाह अपि. परिति । अपि पृ त् इति स्थिते गुणे रपरत्वे हल्ड्यादिना तकारलोपे रेफस्य विसर्गः । अपिपरुरिति । अभ्यस्तत्वाद् जुस् । कृते 'जुसि च' इति गुणे रपरत्वम् । अपिपः अपिपूर्तम् अपिपूर्त । अपिपरम् अपिपूर्व अपिपूर्म । केचिदिति । अन्ये प्राचार्या इत्यर्थः । हखान्तत्वपक्षे 'उदोष्ठ्य-' इत्युत्त्वं नेति मत्वाह पिपृत इति । ह्रखान्तस्य अनिट्वाल्लुडादौ पर्तेत्यादि। पिपृहि । अपार्षीदिति। हस्वान्तस्य अनिट्वान सिज्लोप इति भावः। नवाचार्यान्तरसंमतं हखान्तत्वं कुतोऽस्माभिरादर्तव्यम् इत्यत आह पाणिनीयेति । पाणिनिसंमतदीर्घान्तत्व. स्यैवाश्रयणे 'तं रोदसी पिपृतम्' इत्यादौ 'उदोष्ठ्य-' इत्युत्त्वापत्त्या ऋकारस्य खस्य श्रवणानापत्त्या तद्विषये छान्दसत्वमेव शरणमनुसरणीयं स्यादित्यर्थः । डु तु समूर्ण इति स्यात् । शुदपाम् । शु हिंसायाम् । दृ विदारणे-इमो यादी । पक्षे गुण इति । 'ऋच्छन्यताम्' इत्यनेन। पप्रतुरिति । ह्रखपक्षे यण । ननु हखग्रहणमिह मास्तु, गुणानुवृत्या तस्यैव विकल्पोऽस्तु । तथा च यणादेशेन पप्रतुः शश्रतुरित्यादि सिध्यत्येव । गुणपक्षे तु पपरतुः शशरतुरित्यायपि सिध्यतीति चेत् , मैवम् । गुणाभावपक्षे 'ऋत इद्धातोः' इतीत्वप्रसन्नात् । न चान्तरजत्वायणेव स्यादिति वाच्यम् , वार्णादाजस्य बलीयस्त्वात् । डुभृञ् । 'द्वितः वित्रः'। भृत्रि