Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 301

२६८ ]
सिद्धान्तकौमुदी ।
[ श्रदादि
जागृ १०७२
निद्राचये । जागर्ति जागृतः जाग्रति । 'उषविद -' ( सू २३४१ ) इत्याम्वा । जागरांचकार, जजागार । २४८० जानोऽविचि• रणङित्सु । ( ७-३-८५) जागतेंर्गुगः स्याद्विचिराग डिनायो ऽन्यस्मिन्वृद्धि. विषये प्रतिषेधविषये च । जजागरतुः । अजागः अजागृताम् । अभ्यस्तत्वाज्जुस् । क्रीडन् रममाणः" इत्युपनिषदि चवर्गतृतीयादित्वस्य निर्विवाद त्वादिति भावः । जागृधातुः ऋकारान्तः सेद्, जागर्तीति । तिपि शपो लुकि ऋकारस्य गुणे रपरत्वम् । जागृत इति । ङित्त्वान्न गुणः । जाग्रतीति । 'जक्षित्यादयः षट्' इत्यभ्यस्तसंज्ञायाम् ‘अदभ्यस्तात्' इति फेरदादेशः । ङित्त्वाद्गुणनिषेधे ऋकारस्य यणिति भावः । जागर्षि जागृथः जागृथ | जागर्मि जागृव जागृमः । लिटि ‘कास्यनेकाच्-' इति नित्यमामि प्राप्त श्राह उपविदेत्याम् वेति । जागरामिति । आमि ऋकारस्य गुणो रपरत्वं चेति भावः । श्रमभावे श्रा जजागारेति । अतुसादौ कित्त्वाद्गणनिषेधे प्राप्ते जानोऽवि । जान इति षष्ठी । 'मिदेर्गुणः' इत्यतो गुण इत्यनुवर्तते, तदाह जागर्तेर्गुणः स्यादिति । श्रविचिण्णल्ङित्स्विति च्छेदः । वि चिण् ल् ङित् एषां द्वन्द्वे नञ्समासः, तदाद विविरणङियोऽन्यस्मिन्निति । चिणपर्युदासाद् वृद्धिविषरे ऽप्यस्य प्रवृत्तिः । ङित्पर्युदासाद् गुणप्रतिषेधविषयेऽप्यस्य प्रवृत्तिः, तदाह वृद्धिविषये प्रतिषेधविषये चेति । जजागरतुरिति । अत्र कित्वेऽपि गुणः । जजागरुः । जजागरिथ जजागरथुः जजागर । जजागार, जजागर जजागरिव जजागरिम । विचिरागल्त्सुि तु न गुणः । वि-जागृविः । चिण् - - अजागारि । गल्- जजागार | ङित् -- जागृतः । वृद्धिविषये यथा-- खुलि जागरकः । प्रतिषेधविषये यथा-जजागरतुः। कित्त्वेऽपि गुण इत्याद्यूत्यम् । जागरिता । जगरिष्यति । जागर्नु, जागृतात् जागृताम् जाग्रतु । जागृहि जागृतात् जागृतम् जागृत जागराणि जागराव जागराम । लब्धाह अजागरिति । तिपि इकारलोपे इल्यादिना तकारलोपे रेफस्य विसर्ग इति भावः । अभ्यस्तत्वाल्लडो फेरदादेशे प्राप्ते श्राह श्रभ्यस्तत्वाज्जुसिति । 'सिजभ्यस्तविदिभ्यश्च' इत्यनेनेति भावः । जक्षित्यादित्वादभ्यस्तत्वम् । वादत्वात् । ‘नाभ्यस्ताच्छतु:' इति निषेधेन 'जन्' इति नुमश्छान्दसत्वेऽपि जशादित्वस्य तत्कल्पनाया अन्याय्यत्वात् । धातुवृत्त्यादौ जशाविपाठाच्च । जाग्रोऽविचिणम् - ङिद्धयोऽन्यस्मिन्निति । जागृविः । विशब्देन वादिप्रत्ययो गृह्यते । इकारस्तूच्चारणार्थ इति वदतां मते क्कसावपि न भवति, जजागृवान् । जजागृवांसौ । चिण्, अजागारि । गल्, जजागार । ङित्, जागृतः ।