Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 224

प्रकरणम् ४३ ]
बालमनोरमा· तत्त्वबोधिनीसहिता । [ २२१
७
६४० गतौ। सुनोथ । सुखव । स्त्रयात् । 'णिश्रि-' ( सू २३१२ ) इति चङ् । लघूपधगुणादन्तरङ्गत्वादुवङ्, असुस्रुवत् । षु १४१ प्रसवैश्वर्ययोः । प्रसवोऽभ्यनुज्ञानम् । सुषोथ, सुषविथ । सुषुविव । । सोता । २३८५ स्तुसुधूअभ्यः परस्मैपदेषु । ( ७-२-७२ ) एभ्यः सिच इट् स्यात्परस्मैपदेषु । असावीत् । पूर्वोत्तराभ्यां ञिद्भयां साहचर्यात्सुनोतेरेव ग्रहणमिति पचे असौइति गुणः । ध्वर्यात् । श्रध्वार्षीत् । अध्वरिष्यत् । न गतौ । अनिट् । स्रवति । सुस्राव । श्रतुसादौ कित्त्वाद् गुणाभावे उवङ् । सुस्रवतुः सुस्रुवुः । क्रादित्वान्नेद्, तदाह सुस्रोथेति । सुत्रवधुः सुस्रव । सुस्राव, सुस्रव 1 सुस्रुवेति । क्रादित्वान्नेट् । सुस्रुमेत्यपि ज्ञेयम् । स्रोता । त्रोष्यति । स्त्रवतु । श्रनवत् । स्रवेत् । स्त्रयादिति । श्रकृत्सार्वधातुकयोः -' इति दीर्घ इति भावः । लुङि विशेषमाह णिश्रीति चङिति । 'चडि' इति द्वित्वमित्यपि द्रष्टव्यम् । ननु असुस्र अ त् इति स्थिते रेफादुत्तरस्य उकारस्य 'सार्वधातुकार्धधातुकयोः' इति गुणस्य चह्निमित्तकस्य ङित्त्वान्निषेधेऽपि उवङपेक्षया परत्वात् तिपं निमित्तीकृत्य रेफादुकारस्य लघूपधगुणः स्यादित्यत आह लघूपधगुणादन्तरङ्गत्वादुवङिति । बहिभूततिबपेक्षत्वाल्लघूपधगुणो बहिरङ्गः । अन्तर्गतचरूपेक्षत्वादुवङन्तरङ्गः । श्रत उवङेव भवति। परादन्तरङ्गस्य बलवत्त्वादिति भावः । असुस्रुवदिति । अत्रोष्यत् । प्रसवेति । अत्र प्रसवशब्दस्य गर्भमोचनपरत्वभ्रमं वारयति । प्रसवोऽ षु ऽभ्यनुज्ञानमिति । ' प्रणयेति ब्रह्मा प्रसौति' इत्यादौ तथा दर्शनादिति भावः । षोपदेशोऽयम् । शपि उवढं बाधित्वा परत्वात् 'सार्वधातुकार्धधातुकयोः' इति गुणः । सवति । सुषाव । श्रतुसादौ कित्त्वाद् गुणाभावे उवङ् । सुषुवतुः सुषुवुः । भारद्वाज - नियमात्थलि वेट्, तदाह सुषविथ, सुषोथेति । कित्त्वाद् गुण इति भावः । सुषुवथुः सुषुव । सुषाव, सुषव । वमयोस्तु क्रादिनियमानित्यमिट्, तदाह सुषुविवेति । कित्त्वाद् गुणाभावे उवङ् । सोतेति । सोष्यति । सवतु । सवत् । सवेत् । सूयात् । लुङि सौषीदिति प्राप्ते स्तुसुधूभ्यः । ' इडत्त्यर्ति -' इत्यत इडियनुवर्तते । 'अञ्जेः सिचि' इत्यतः सिचीत्यनुवृत्तं षष्ठया विपरिणम्यते, तदाह एभ्यः सिच इति । असावीदिति । सिचि वृद्धौ 'इट ईटि' इति सिज्लोपः । कौटिल्यम् । स्रु गतौ । यद्यपि सामान्येन गतिरुक्का, तथापि द्रवद्रव्यस्यैव गतिरिह ज्ञेया । स्रवति घृतम् । प्रसवोऽभ्यनुज्ञानमिति । 'देवस्य त्वा सवितुः प्रसवे' इत्यादावभ्यनुज्ञानार्थदर्शनात् । स्तुसुधूञ्भ्यः । परस्मैपदेषु किम् अस्तोष्ट |
?