Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 111

१०८] सिद्धान्तकौमुदी।
[स्वादि१८० भ्राजु १८१ दीप्तौ । एंजांचके । ईज १८२ गतिकुत्पनयोः । ईजांचके ।
अथ द्विसप्ततिव्रज्यन्ताः परस्मैपदिनः । शुच १८३ शोके । सोचति । कुच १८४ शब्दे तारे। कोचति । कुश्च १८५ क्रुच १८६ कौटिल्यापीभावयोः । 'अनिदिताम्-' (सू ४१५) इति नलोपः । कुच्यात् । क्रुम्ध्यात् । लुला १८७ ऋञ्जिष्यते । ऋञ्जताम् । आर्जत । मृजेत । ऋजिषीष्ट । अथ लुङि रूपं दर्शयति
आअिष्टेति । लुङः सादेशः, चिलः, सिच् , इट् , लघूपधत्वाभावान गुणः । आद्, वृद्धिः, षत्वम् , ष्टुत्वम् , लुङि आर्जिष्यत । भर्जत इति । शपि लघूपधगुणः, रपरत्वम् । बमृजे । भर्जिता । भर्जिष्यते । भर्जताम् । अमर्जत । भर्जेत । भर्जिषीष्ट । लुङि रूपमाह अभर्जिष्ट्रेति । लुङस्तादेशः, च्लिः, सिच् , इट् , गुणः, रपरत्वम् , अडागमः षत्वं ष्टुत्वम् । लुङि अभर्जिष्यत । एजु श्रेज़ भ्राज इति । आद्ययोः, ऋदित्वम् 'नाग्लोपि-' इत्यर्थम् । तृतीयस्य तु अकारेत्कत्वेऽप्या मनेपदं सिध्यति । ऋदित्त्वस्य न किञ्चित्फलमस्ति । न च 'नाग्लोपि-' इति चपरे पो उपधाहस्तः फलं भवितुमर्हति, 'भ्राजभास-' इत्यादिना तत्र उपधाह्रस्वविकल्पस्य वक्ष्यमाणत्वात् । ईज गतीति । अलघूपधत्वान गुणः। ईजते। ईजांचक इति । 'इजादेश्च-' इत्याम् । वर्चादय एकविंशतिवृत्ताः। द्विसप्ततिरिति । चवर्गीयान्ता इति शेषः। शुच शोक इति । स्मृत्वा क्लेशः शोकः । शोवतीति । वियुक्तं पित्रादिकं स्मृत्वा क्लिनातीत्यर्थः । कुच शब्द इति । शब्दनं शब्दः । चुकोच चुकुचतुः। अको चीत् । कुश्च क्रुश्चेति । उभावपि चवर्गपञ्चमोपधौ। कुञ्चती अनुस्वारपरसवर्णसंपन्नस्य नकारस्थानिकत्रकारस्य धातुपाठे निर्देशः। धातुपाठे 'नकारजावनुस्वारपञ्चमी' इत्यभियुक्तवादात् , तदाह अनिदितामिति । अनुस्वारपरसवणयोरसिद्ध. तया नकारस्य सत्त्वेन श्राशीलिङि 'अनिदिताम्-' इति लोपे कुच्यादिति रूपमित्यर्थः। लिटि तु चुकुच्च चुकुञ्चंतुः इत्यादौ पित्त्वेन संयोगात्परत्वेन च कित्त्वाभावामलोपो न भवति । क्रुच्चधातुस्तु स्वाभाविकाकारोपध एव । न त्वनुस्वारपरसवर्णसंपननकारोपध इति 'परेश्च घाङ्कयोः' इति सूत्रे भाष्यकैयटयोः स्थितम् । अतस्तस्याशीलिडि अनिदितामिति नलोपस्य न प्रसक्तिरित्यभिप्रेत्योदाहरति क्रुञ्च्यादिति । अकार. रहितपाठस्तु प्रामादिक इति शब्देन्दुशेखरे स्थितम् । लुश्चेति । अयमपि नोपयः । अनुस्वारपरसवर्णसंपन्नस्य कारस्य निर्देशः। तथा च श्राशीर्लिङि अनिदितामिति इदित्त्वात् 'श्वीदितो निष्ठायाम्' इति नेट । मृक्तः । मृतवान् । एजृ श्रेज़ भ्रातृ । भ्राजे,दित्करणमनुदात्तेत्त्वमात्रफलम् । 'भ्राजभास-' इत्यादिना चपरे णौ उपधा. हस्वस्य विकल्पितत्वात् । अबिभ्रजत् , अबभ्राजत् । परस्मैपदिन इति । चवर्गी