________________
५६८] सिद्धान्तकौमुदी। द्वितेषु मत्वर्थीयप्रादिकः । १८८६ पूर्वादिनिः । (५-२-८६) पूर्व कृतमनेन पूर्वी । १८५७ सपूर्वाञ्च । (५-२-८७) कृतपूर्वी कटम् । १८८८ इष्टादिभ्यश्च । (५-२-८८) इष्टमनेन इष्टी । अधीती। १८८६ छन्दसि परिपन्थिपरिपरिणौ पर्यवस्थातरि । (५-२-८६ ) लोके तु परिपन्थिशब्दो एतौ त इत्यर्थः । श्राद्धसाधनद्रव्ये श्राद्धशब्दो लाक्षणिकः । निप्रत्यये नकारादिकार उच्चारणार्थः । पूर्वादिनिः । अनेनेति कर्तृतृतीयान्तमनुवर्त।। का किया प्रति कर्तेत्याकाक्षायां भुक्तं पीतमित्यादि यत्किञ्चित्क्रियापदमध्याहारम् । उपस्थितस्वात् कृमर्थभूतं क्रियासामान्यमेव प्रतीयते। ततश्च पूर्व कृतमनेनेति विग्रहे कृतमित्यादिक्रियाविशेषणात्पूर्वशब्दाद् अनेनेत्यर्थे इनिः स्यादित्यर्थः । सपूर्वाश्च । विद्यमानपूर्वादपि पूर्वशन्दादुक्तविषये इनिः स्यादित्यर्थः। पूर्वान्तादिति यावत् । प्रातिपदिकविशेषणत्वेऽपि प्रत्ययविधौ तदन्तविधिप्रतिषेधादप्राप्ते सूत्रनिदम् । कृतपूर्वी कटमिति । अत्र यद्वक्तव्यं तत्कर्तृकर्मणोः कृतीत्यत्रोक्तम् । इष्ट दिभ्यश्च । इष्टा. दिभ्यः तृतीयान्तेभ्यः अनेनेत्यर्थे इनिः स्यादित्यर्थः । छन्दसि परिपन्थि । परिपन्थिन्, परिपरिन् एतौ शब्दौ छन्दसि निपात्येते पर्यवस्थातरि वाच्ये । पर्यवस्थातृशब्दादिनिप्रत्यये अवस्थातृशब्दस्य पन्थादेशे परिपन्थिन् शब्दः। पर्यवस्थातृशब्दादिनिप्रत्यये अवस्थतृशब्दस्य पर इत्यादेशे परिपरिन शब्दः । 'मा त्वा पिश्यं कर्म श्राद्धशब्देनोच्यते, तथापीह तत्साधनद्रव्यमुच्यते । मुख्यश्राद्धस्य भोक्तुमशक्यत्वात् । श्राद्धी । श्राद्धिक इति । 'अद्यतन एटेष्यते' अद्य भुक्ते श्वः श्राधिक इति मा भूत् । पूर्वादिनिः । पूर्वमिति क्रियाविशेषणाद् द्वितीयान्तात् प्रत्ययः। अनेन' इति कर्तृवाचकमनुवर्तते । न च क्रियामन्तरेण का संभवतीति कांचिकियामध्याहृत्य प्रत्ययो विधेयस्तदाह पूर्व कृतमनेनेति । सर्वाश्च । 'अनेन' इति पूर्वसूत्रं चानुवर्तते। विद्यमानपूर्वकात्पूर्वशब्दादनेनेत्यस्मिन्नर्थे इनिः स्यात् । 'पूर्वान्ताच' इत्येतत्फलितम् । कृतपूर्वीति । कृतपूर्वशब्दयोः ‘सुप्सुपा' इति समासः । इह प्रातिपदिकाधिकारात् 'पूर्वादिनिः' इत्यनेनैव पूर्वशब्दान्तप्रातिपदि कात् कृतपूर्वशब्दा. दिनौ सिद्धे 'सपूर्वाञ्च' इत्येतद् 'ग्रहणवता प्रातिपदिकेन तदन्तविधिर्न' इति परिभाषा ज्ञापयति । कृतपूर्वीयेतत्सिद्धये 'पूर्वान्ताच्च' इति स्वीकृते तेव व्यपदेशिवदावेन पूर्वीयपि रूपे सिद्ध 'पूर्वादिनिः' इत्येतद् 'व्यपदेशिवद्भावो प्रातिपदिकेन' इति परिभाष ज्ञापयति । छन्दसि । पर्यवस्थातृशब्दाच्छत्रुपयाय स्वार्थे इनिप्रत्ययः, अवस्थातृशब्दस्य च पन्य पर एतावादेशौ निपात्येते । अपत् परिपन्थिनम्', 'मा चा परि परिणो विदन्' । उभयत्रापि परिशब्देऽवग्रहः । लोके चिति । 'अनुपस्थित