Page Text
________________
५१२] सिद्धान्तकौमुदी। तद्धितेष्वाीयतनारखच । कडङ्करं माषमुगादिकाष्टमहतीति कडङ्करीयो गाः । कडङ्कर्यः । दक्षिणामहंतीति दक्षिणीयः, दक्षिण्यः । १७३४ स्थालीबिलात्। (५-१-७०) स्वामीबिल्लमर्हन्ति स्थालीबिलीयास्तण्डुलाः, स्थालीबिल्याः।पाकयोग्या इत्यर्थः । १७३५ यशस्विग्भ्यां घखो । (५-१-७१) यथासङ्खयं स्तः। यज्ञमृविजं वाहवि यज्ञियः, भाविजीनो यजमानः । 'यज्ञविग्भ्यां तस्क र्हितीत्युपसङ्ख्यानम्' (वा ३०१२)। यज्ञियो देशः । प्राविजीनः ऋत्विक
__ इत्याीयाणां उगादीनां द्वादशानां पूर्णोऽवधिः । पात्रमईतीत्यर्थः । कडङ्करदक्षिणाच्छ च । 'कड मदे' कडा कडो मदः 'घयर्थे कविधानम्' इति कः । खजिति । तथा च 'खित्यनव्ययस्य' इति मुमिति भावः । कडङ्करं च दक्षिणा चेति समाहारद्वन्द्वात्पञ्चमी। स्थालीबिलात् । छयतावनुवर्तेते, 'तदर्हति' इति च । यक्षत्विग्भ्यां घखो। तदहतीत्येव । यज्ञम् ऋत्विजं वेति। यज्ञमहतीति यज्ञियः, ऋत्विजमहतीत्याविजीन इत्यन्वयः । तत्कर्मेति । यज्ञकर्माहतीत्यर्थे यज्ञशब्दाद् ऋत्विक्कर्माहतीत्यर्थे ऋत्विक् ब्दाच यथासङ्ख्यं घखमोरुपसङ्ख्यानमित्यर्थः। यशियो देश इति । यज्ञ नुष्ठानमर्हतीत्यर्थः ।
आत्विजीन ऋत्विगिति । ऋत्विकर्तव्यं कर्माहतीत्यर्थः । यद्यपि यज्ञविक्छब्दयोस्तत्कर्मणि लक्षणया सिध्यति । तथाप्यत्र प्रकरणे मुख्या भ्य एव प्रत्यय इति ज्ञापनार्थमिदम् । ठगादीनां द्वादशानामिति । 'प्राग्वतेः' इलारभ्य 'तेन क्रीतम्' इत्यतः प्राक् त्रयोदश प्रत्यया अनुक्रान्ताः । तत्र 'प्राग्वतेः' इति ठसं विना आर्हादित्यादिविहितानां ठगादीनां द्वादशानां विधिः पूर्ण इत्यर्थः । ____इति तद्धितेषु प्राग्वतीये आह-याणां ठगादीनां द्वादशानां पूर्णोऽवधिः। स्थितम् । कडङ्करदक्षिणाच्छ च । 'कडङ्गर' इति पाठस्तपेक्ष्य इति ध्वनयति कडं करोतीति । 'कड मदे' कडतीति कडः। माषमुद्रादिकाष्ठमिति । अमरश्चाह 'कडङ्करो बुसं क्लीबे' इति।गौरिति । 'नीवारपाकादिक डङ्करीयैः' इति रघुः। स्थालीबिलात् । छयतावनुवर्तते । अस्माच्छयतौ स्तः । टकोऽपवादः । पाकयोग्या इति । त्रिफलीकृता इति यावत् । यक्षमृत्विजं चाहतीति । अथीं समर्थो विद्वान् शास्त्रेणापर्युदस्त इत्यर्थः । देशस्यानेवंविधत्वादुपसंख्यानम्यशियो देश इति । यज्ञानुष्ठाने योग्य इत्यर्थः । ऋत्विगिति । स तु ऋत्विकर्हिति. न तु ऋत्विजमिति सूत्रेण खमोऽप्राप्तावुपसंख्यानम् । प्राीयाणां ठगादीनां द्वादशानां गतोऽबिधिः।
इति तत्त्वबोधिन्यामाहीयप्रकरणम् ।
| SR No. | 006149 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |