Page Text
________________
३३८]
सिद्धान्तकौमुदी। [तद्धितेष्वपत्याधिकारअतश्च । (४-१-१७७) तद्राजस्याकारस्य स्त्रियां लुक्स्यात् । शूरसेनी। मद्री । कथं 'माद्रीसुतो' इति-हस्व एव पाठः' इति हरदसः । भर्गादित्वं वा कल्प्यम् । ११६७ न प्राच्यभर्गादियौधेयादिभ्यः। (४-१-१७८) एभ्यस्तद्वाजस्य न लुक् । पाञ्चाली। वैदर्भी । प्राङ्गी । वाङ्गी। मागधी । एते प्राच्याः। भार्गी । कारशी । कैकेयी । केकयीत्यत्र तु जन्यजनकभावलक्षणे पुंयोगे डी । युधा शुक्रा श्राभ्यां 'यचः ' (सू ११२४) इति ढक् । ततः स्वार्थे 'पादियौधेयादिभ्योऽणी ' (सू २०७०) इस्यञ् । 'शारिवाद्यन:- ( स १२७) इति डीन् । 'प्रतश्च' (सू ११६६) इति लुकि तु ढगन्तस्वान्डीप्युदात्तनिवृत्तिस्वरः दिभ्यः-' इति ण्यस्य लुक् । अतश्च । तद्राजस्याकारस्येति । अत इति तद्राजविशेषणम् । तद्राजात्मकस्य अकारस्येत्यर्थः । शुरशेनीति । अञो लुकि प्रत्ययलक्षणमाश्रित्य अपत्यप्रत्ययान्तत्वेन जातित्वान् ङीष् । 'न लुमता-' इति निषे. धस्तु न, डीष्विधेरङ्गकार्यत्वाभावात् । एवं मद्री । न प्राच्य । एभ्य इति । प्राच्येभ्यः, भर्गादिभ्यः, यौधेयादिभ्यश्चेत्यर्थः । एते प्राच्या इति । क्षत्रिया इति शेषः । यथायथम् , अञः अणश्च लुक् । भर्गादीनुदाहरति-भार्गी, कारूशी, कैकेयीति । जन्यजनकभावेति । अत्र यद्वक्तव्यं तत् 'पुंयोगादाख्यायाम्' इत्यत्रोक्तम् । अथ यौधेयादिभ्यो लुप्रतिषेधं दर्शयितुमाह-युधा, शुक्रा इत्यादिना । ढगिति । युधाया अपत्यं शुक्राया अपत्यमिति विग्रहे तन्नामिकाणं बाधित्वा 'यचः' इति ढकि एयादेशे 'यस्येति च' इत्यकारलोपे आदिवृद्धिः। यौधेयशब्दात् शौक्रेयशब्दाच्च 'पादियौधेयादिभ्योऽणजौ' इति स्वार्थे तद्राजसंज्ञके पाञ्चमिके अनि 'यस्येति च' इत्यकारलोपे 'शार्ङ्गरवाद्यनः' इति ङीनि यौधेयी शौकेयीत्ति रूपमिति कुरूरिति । ण्यस्य लुक् 'ऊकुतः' इत्यूङ् । अतश्च । इह तद्राजेन अकारो विशेष्यते, न त्वकारेण तद्राजः । विशेषणेन तदन्तविधौ व्यायादीनामप्यदन्ततद्राजत्वादनेनैव लुकि सिद्धे अवन्तिकुन्तिकुरुभ्यो लुग्विधायकस्य स्त्रियामवन्तिइति सूत्रस्य वैयर्थ्यापत्तेः । न चेष्टापत्तिः । कौसल्येति रूपासिद्धिप्रसङ्गादतो व्याचष्टेतद्राजस्याकारस्येति । सूत्रे तपरकरणं विस्पष्टार्थमिति भावः । शूरसेनीति । अजो लुकि 'जातेः' इति ङीष् । न त्वजन्तलक्षणो डीन्, 'अजो योऽकारस्तदन्तात्' इति व्याख्यानात् । कारूशीति । कृञ उः करुः, तं वष्टि करूशः । 'वश कान्तौ' मूलविभुजादित्वात्कः । 'अहिज्या-' इति संप्रसरणम् । तस्यापत्यं राजा वा कारूशः। स्त्रियां कारूशी । एतेन मूर्धन्योपधः पाठो निरस्तः । यौधेयादिभ्यो लुक्प्रतिषेधमुदाहर्तुमाह-युधा । शुक्रेत्यादि । अतश्चेति लुकि त्विति । 'आदय
| SR No. | 006149 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |