________________
प्रकरणम् २६ ]
बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता । [ ३३५
तस्य
ऽञ् । 'वृद्धेत्-' ( सू ११८8 ) इति व्यङोऽपवादः । साल्वेयः । गान्धारः । राजन्यध्येवम् । १९८८ मगधकलिङ्गसूरमसादण् । ( ४ - १ - १७० ) ञोपवादः । द्व्यच् – श्राङ्गः, वाङ्गः, सौह्यः । मागधः । कालिङ्गः । सौरमसः । तस्य राजन्यप्येवम् । ११८६ वृद्धेत्कोसलाजादाञ्यङ् । ( ४-१-१७१ ) वृद्धात् - श्रम्बष्ट्यः, सौवीर्यः । इत् — श्रावन्त्यः, कौन्स्यः, कौसल्यः । अजादस्यापत्यमाजाद्यः । ११६० कुरुनादिभ्यो एयः । ( ४ - १ - १७२ ) कौरव्यः, नैषध्यः । 'स नैषधस्यार्थपतेः' इत्यादौ तु शैषिकोऽण् । ११६१ साल्वावयवप्रत्यग्रथकलकूटाश्मकादिञ् । ( ४-१-१७३ ) साल्वो जनपदस्तदवयवा उदुम्बरादयस्तेभ्यः प्रत्यप्रथादिभ्यस्त्रिभ्यश्च इञ् । श्रञोऽपवादः । श्रौदुम्बरिः । प्रात्यग्रथिः । कालकूटिः । साल्वेयगान्धारिशब्दौ अव्युत्पन्नौ देशतत्त्रियोभयवाचिनौ । ताभ्यां जनपदशब्दादि सिद्धे किमर्थमिदमित्यत आह- वृद्धेदिति । ञ्यङोऽपवाद इति । द्वयञ्मगध । श्रञोऽपवाद इति । जनपदशब्दादिति विहितस्याञोऽपवाद इत्यर्थः । यजिति । उदाह्रियत इति शेषः । श्रङ्ग, वङ्ग, सुह्म इत्येते यो देशत्त्रियवाचिनः । श्रङ्गस्यापत्यमिति विग्रहः । तस्य राजन्यप्येवमिति । अङ्गादिदेशस्य राजेति विग्रहः । वृद्धेत्कोसलाजादाञ्यङ् । जनपद क्षत्त्रियोभयवाचकाद् वृद्धसंज्ञकाद् इदन्तात् कोसलाद् श्रजादाच्चापत्ये व्यङित्यर्थः । वृद्धादिति । उदाहियत इत्यर्थः । श्रम्बष्ठ्यः, सौवीर्य इति । श्राम्बष्टसौवीरशब्दौ जनपदक्षत्त्रियोभयवाचकौ । इदिति । इदन्तोदाहरण सूचन मिदम् । श्रावन्त्य इति । अवन्तिशब्दो देशे राजनि च । कौसल्य इति । कोसलशब्दो देशे राजनि च । श्रजादस्यापत्यमिति । राजवाचकत्वे विग्रहो - ऽयम् । देशवाचकत्वे तु श्रजादानां राजेति विग्रहः । कुरुनादिभ्यो रयः । कुरुशब्दाद् नकारादिभ्यश्च जनपदक्षत्त्रियवाचकेभ्योऽपत्ये राजनि च रायः स्यादित्यर्थः । कौरव्य इति । कुरोरपत्यं कुरूणां राजेति वा विग्रहः । नैषध्य इति । निषधशब्दो देशे राजनि च । शैषिक इति । तस्येदमित्यनेनेति शेषः । साल्वावयव । उदुम्बरादय इति ।
स्थानात् । वृद्धेत् । तपरकरणं किम्, कौमारः । कुमारीशब्दो हि जनपदक्षत्रियवचनः । कुरुना । नकार दियेषां ते नादयः । कुरुशब्दाद् व्यज्लक्षणे आणि प्राप्ते, नादिभ्यस्त्वत्रि प्राप्ते च वचनम् । उदुम्बरादय इति । 'उदुम्बरास्तिलखला मन्द्रकारा युगन्धराः । भ्रूलिङ्गाः शरदण्डाश्च साल्वावयवसंज्ञिकाः' इति वृत्तिः ।