Page Text
________________
१४]
सिद्धान्तकौमुदी। [बहुव्रीहिसमासइत्यादौ तु सामान्ये नपुंसकम् । 'भस्थाढे तद्धिते' (वा ३९२८)। हस्तिनीनां समूहो हासिकम् । बडे किम्-रोहिणेयः । 'सीभ्यो ठक्' (सू ११२३) इति डोडा गृपते । 'प्रोट' (सू १२१६) इति ढकि तु पुंवदेव । अनायी देवता समावखन उक्तगुणवचनत्वाभावादित्यत आह-शरद इति । दृढभक्तिरित्यत्रानुपदोहारीत्या कृतः अर्थः येन तत् कृतार्थमिति सामान्याभिप्रायं कृतार्थशब्दं प्रथमतो व्युत्पाद्य तस्मादविवक्षितलिसात् तत्प्रत्ययो व्युत्पाद्य इति भावः । भस्याढ इति । ढभिन्ने तद्धिते परे स्त्रियाः पुंवत्त्वं वक्तव्यमित्यर्थः । परिगणितेष्वनन्तर्भावाद्वचनम् । हास्तिकमिति । 'तस्य समूहः' इत्यधिकारे 'अचित्तहस्तिधेनोः' इति ठक् । ठस्येकः । पुंवत्त्वे सवि नान्तलक्षणडीपो निवृत्तिः । 'नस्तद्धिते' इति टिलोप इति भावः । न च पुंवत्वाभावेऽपि 'यस्येति च' इति ईकारलोपे टिलोपे च हास्तिकमिति सिद्धमिति वाच्यम् । 'यस्य-' इति लोपस्याभीयत्वेनासिद्धतया स्थानिवत्त्वेन च तद्धितपरकत्वाभावेन टिलोपानापत्तेः । “ठक्छसोश्च' इति पुंवत्त्वादेव सिद्धिस्त्वना शाया। छसः साहचर्येण 'भवतष्ठक्छसौ' इति ठक एव तत्र प्रहणात् । रौहिणेय इति । 'वर्णादनुदात्तात् ।' इति रोहितशब्दाद् डीप तकारस्य नकारच । रोहिण्या अपत्यमित्यर्थे 'बीभ्यो ढक्', एयादेशः, 'भस्य-' इति पुंवत्त्वे डीनकारयोः निवृत्तिः स्पादिति भावः । गृह्यत इति । व्याख्यानादिति भावः । असायीति । अनेः बी श्रमायी । 'वृषाकप्यनि-' इति डीप् । अमेरिकारस्य ऐकारादेशः । श्रमायी अतस्तथैवोदाहरति-शुक्रत्वम् , शुक्लतेति । नन्विह जातिसंज्ञाव्यतिरिक्तं धर्ममात्रं गुण इति यत्प्राचीनतम् , तत्खीकर्तव्यम् । अन्यथा 'निरीक्ष्य मेने शरदः कृतार्थता' 'सा मुमोच रतिदुःखशीलताम्' इत्यादिषु पुंवद्भावाप्रवृत्त्या दीर्घश्रवणं स्यादित्यत
आह-सामान्ये नपुंसकमिति । एवं च 'नेष्टं पुरो द्वारवतीत्वमासीत्' इत्यादिप्रयोगले निर्वाध इति भावः । हास्तिकमिति । 'अचित्तहस्तिधेनोः-' इति ठक् । न चात्र 'यस्येति-' लोपेन निर्वाहः, तस्य 'असिद्धवदत्रा-' इत्यसिद्धत्वाद् 'अचः परस्मिन्-' इति स्थानिवद्रावाच 'नस्तखिते' इति टिलोपानापत्तेः । न च 'ठक्छसोश्च' इत्यनेनैवात्र पुंवद्भावसिद्धिः राया । छसा साहचर्यात् 'भवतष्ठक्छसौ' इत्यस्यैव ठकस्तत्र ग्रहणात् । नापि 'जातेश्च' इति पुंवद्भावनिषेधः शयः । अस्मादेव भाष्योदाहरणात् 'सौत्रस्यैव निषेधो न त्वौपसंख्यानिकस्य' इति ज्ञापनात् । रोहिणेय इति । रोहितशब्दाद् 'वर्णादनुदात्तात्-' इति डीनकारा । सति तु पुंवद्भावे तयोनिवृत्तौ रौहितेय इति स्यादिति भावः । गृह्यत इति । व्याख्यानादिति शेषः । अग्नायीति । अमिशन्दाद् 'वृषाकप्यनि-' इति स्त्रियां डीबैकारादेशौ ।
| SR No. | 006149 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1982 |
| Total Pages | 716 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |