________________
प्रकरणम् १८] बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता। [१११ ग्रामतक्षः। साधारण इत्यर्थः । कुट्यां भवः कौटः, स्वतन्त्रः । स चासौ तक्षा च कौटतक्षः । ७६, अतेः शुनः। (५-४-६६ ) अतिश्वो वराहः । अतिश्वी सेवा । ७६६ उपमानादप्राणिषु । (५-४-६७) अप्राणिविषयकोपमानवाचिनः शुनष्टच्स्यात् । आकर्षः श्वेवाकर्षश्वः । अप्राणिषु किम्-वानरः श्वेव वानरश्वा । ८०० उत्तरमृगपूर्वाञ्च सक्नः । (५-४-६८) चादुपमानात् । उत्तरसक्थम् । मृगसक्थम् । पूर्वसक्थम् । फलकमिव सक्थि फलकसक्थम् । ८०१ नावो द्विगोः। (५-४-६६) नौशब्दान्ताद् द्विगोष्टस्यात् , न तु तद्धितलुकि । द्वाभ्यां नौभ्यामागतो द्विनावरूप्यः । 'द्विगोलुंगनपत्ये' (सू ग्रामकौटाभ्यां परो यस्तक्षशब्दः तदन्तात्तत्पुरुषादृच् स्यादित्यर्थः । ग्रामतक्ष इति । टचि टिलोप । साधारण इति । ग्रामे यावन्तो जनाः सन्ति तावतां विधेय इत्यर्थः । कुट.यां भव इति । कुटीमेकां क्रयादिना सम्पाद्य तत्र यो वसति, न तु परकीयभूमिप्रदेशे, स कौट इत्यर्थः। फलितमाह-स्वतन्त्र इति । कौट. तक्ष इति । टचि, टेलोपः । अतेश्शुनः । अतीत्यव्ययात् परो यः श्वन्शब्दः, तदन्तात्तत्पुरुषादृजित्ट र्थः । अतिश्व इति । श्वानमतिकान्त इति विग्रहः । अत्यादय इति समासः । टचि, टिलोपः । श्वापेक्षयाधिकवेगवान् वराह इत्यर्थः । अतिश्वी सेवेति । श्वानमति कान्तेत्यर्थः, श्वापेक्षया नीचा सेवेति यावत् , टच् , टिलोपः । टित्त्वाद् ङीप् , 'यस्येति च' इत्यकारलोपः । उपमानादप्राणिषु। आकर्षः श्वेवेति। आकृष्यते कुसूलादिगतधान्यमनेनेत्याकर्षः, पञ्चागुलो दारुविशेषः । 'उपमितं व्याघ्रादिभिः' इति समास । टच , टिलोपः, आकर्षश्व इति रूपम् । उपमानात् किम् ? शुनो निष्क्रान्तो निश्शा । उत्तरमृग । उत्तर, मृग, पूर्व एभ्य उपमानाच्च परो यः सक्थिशब्दः तदन्तात्त पुरुषाच् स्यादित्यर्थः । उत्तरसक्थमिति । उत्तरं सक्थीति विग्रहः । पूर्व सक्थीति विग्रह 'पूर्वकाल-' इति समासः । फलकसक्थमिति । फलकमिव सक्थीति विनोई मयूरव्यंसकादित्वात् समासः । सर्वत्र टच ,टिलोपः। नावो द्विगोः । न तु द्रितलुकीति । 'गोरतद्धितलुकि' इत्यतो मण्डूकप्लुत्या तदनुवृत्तरिति भावः । द्विनावरूप्य इति । तद्धितार्थ समासः, टच , आवादेशः । 'हेतुमनुष्येभ्योऽन्यतरस्यां रूप्यः' तस्य 'द्विगोलुंगनपत्ये' इति लुकमाशङ्कयाह-द्विगोजवेनेत्यर्थः । अतिश्वीति । नीचेत्यर्थः । आकर्षः श्वेति । 'उपमितं व्याघ्रादिइति समासः । आकृष्ट तेऽनेन खलादिगतं धान्यमित्याकर्षः काष्ठविशेषः । उपमानात्किम् , निष्कान्तः शुनो निश्वा । फलकसक्थमिति । अत एव ज्ञापकादसामान्यवचनेनाप्युपमानस्य स-पास इति माधवः। द्विनावरूप्य इति । 'हेतुमनुष्येभ्यः-'