________________
३३४
लघुसिद्धान्तकौमुद्यम्
बलाका । योपधात्किम् - क्षत्रिया । योपधप्रतिषेधे हय-गवय-मुकय मनुष्यमत्स्यानामप्रतिषेधः' । हयी । गवयी । मुकयी । ( १२४६ ) हलस्तद्धितस्येति यलोपः । प्रनुषी । ( मत्स्यस्य ङयाम् ) यलोपः । मत्सी ।
१२६६ इतो मनुष्यजातेः ४ । १ । ३५ ।
ङीष् । 'दाक्षी ।
१२६७ ऊङतः ४ । १ । ६६ । उदन्तादयोपधान्मनुष्यजातिवाचिनः स्त्रियामूङ् स्यात् । कुरुः । प्रयोपधा
त्किम् - अध्वर्युर्ब्राह्मणी ।
१२६८ "पोश्च ४ । १ । ६८ ।
६
७.
पङ्गः । । ' श्वशुरस्यो काराकारलोपश्च ) श्वश्रूः । १२६६ ऊरूत्तरपदादौपम्ये ४ । १ । ६६ ।
उपमानवाचि पूर्वपदमुत्तपदं यत् प्रातिपदिकं तस्मादूङ् स्यात् । 'करभोरूः ।
१ - योपधप्रतिषेघे - एषां न गणनेत्यर्थः एभ्यो जातिलक्षणो ङीष् भवत्येवेति भागः । - मनुषी- 'मनुष्य' शब्दात् योपधादपि 'योपधप्रतिषेधे हय गवय...' इत्यादिवात्तिकेऽप्रतिषेधवचनात् 'जाते रस्त्रीविषयाद्' इति 'ङीष' - प्रत्यये भसंज्ञायामकारलोपे 'हलस्त द्वितस्ये' ति यलोपे विभक्तिकार्ये 'मनुषी' इति । ३ - मनुष्यजातिवाचकादिकारान्तान् ङीष् स्यादित्यर्थः । ४–'श्रुत इञ्' सूत्रेण दक्षशब्दात् 'इञ्' ततो ङीष्, दाक्षी । ५- ऊङ स्यादिति शेषः । ६- चादूङ । ७ - श्वश्रूः श्वशुरस्य स्त्रीत्यर्थे पु ́योगलक्षणं ङ बाधवाश्वशुरस्काराकारलोपश्च इति वार्तिकेन 'ऊङ्- ' प्रत्यये भत्वेऽकारलोवे Sकारस्योकारस्य च लोपे विभक्तिकार्ये 'श्वः' इति । करभौ इव ऊरू यस्याः सा ।
१२६६- मनुष्यजातिवाचक इलन्त से ङीष् होता है ।
१२६७-यकारोपथ से मिन मनुष्य नातिवाचक उदन्स प्रतिपादक से ऊ होता स्त्रीत्व रहते ।
१२६८-पङगु शब्द से ऊङ् होता है स्त्रीत्व द्योत्य रहते ।
( वा० - श्वशुर शब्द के उकार और
होता है स्त्रीत्व द्योत्य रहते । )
कार का लोप होता है और ऊङ्प्रत्यय
१२६६-उपमानवाचक शब्द पूर्वपद में और ऊरु उत्तरपद में है जिसके ऐसे
प्रातिपदिक से ऊ होता है ।
