________________
२६०
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम दार्षदाः = सक्तवः । चतुर्भिरुह्यते चातुर=शकटम् । चतुर्दश्यां दृश्यते चातुर्दशं= 'रक्षः। तस्य विकार इत्यतः प्राक् शेषाधिकारः ।
१०६६ राष्ट्राऽवार-पाराद्ध-खो ४ । २ । ६३ ।
आभ्यां क्रमाद् घ-खौ स्तः शेषे । राष्ट्र जातादिः = 'राष्ट्रियः । अवारपारीणः । (अवारपाराद्विगृहीतादपि विपरीताच्चेति वक्तव्यम्)। अवारीणः। पारीणः । "पारावारीणः । इह प्रकृतिविशेषाद् घादयष्टट्य टयुलन्ताः प्रत्यया उच्यन्ते तेषां जातादयोऽर्थविशेषाः समर्थविभक्तयश्च वच्यन्ते ।
१०६७ ग्रामाद य खत्रौ ४ । २ । १४ । ग्राम्यः, ग्रामीणः । १०६८ नद्यादिम्यो ढक ४ । २ । ६७ । 'नादेयम् । 'माहेयम् । वाराणसेयम् ।
१-रक्षः = राक्षसः। २-राष्ट्र जातः, भव इत्यादिविग्रहः, घप्रत्ययः । घस्य इय् 'यस्येति प' इत्यकारलोपः। ३-अवारपारे जात इत्यादिविग्रहः । खप्रत्ययः । खस्य ईनादेशः ४-विगृहीतात-पृथग्भूतात्, प्रवारशब्दात, पारशब्दात् पृथक्-पृथक् अपि प्रत्ययः । विपरीतात-पारावारशब्दादित्यर्थः ५-पारावारीणः-पारावारे जातः' इति विग्रहे सप्तम्यन्तात् पारावारशब्दात् 'अवारपाराद् विगृहीतादपि विपरीताचेति वक्तव्यम्' इति वासिकन 'ख' प्रत्यये खस्य ईनादेशे सुब्लुकि 'यस्येति च' ईत्यकारलोपे णत्वे प्रातिपदिकत्वेन सौ रुत्वे विसर्ग सिध्यति रूपं पारावारीणः' इति । ५-ग्रामे जात इत्यादिविण्हे यप्रत्यये ग्राम्यः, स्वम्प्रत्यये ग्रामीणः । ७-नदी-मही वार एसो-श्रावस्ती-इत्यादि ( नद्यादिगरणः)। - नद्यां जातं भवमित्यादिरर्थः । ढस्य 'एय', आदिवृद्धिश्च । ह-महां जातं भवं वा, वाराणस्यां जातं भवं वा । ढक्प्रत्यये ठस्य 'एय', 'किति च' इत्यादिवृधिः। 'यस्येति च' इति ईकारलोपः ।
१०६६-राष्ट्र और अवारपार शब्द से जात आदि अर्थ में घ और ख प्रत्यय होते हैं । ( वा०-अवारपार शब्द से पृथक-पृथक् तथा इनके उल्टा करने पर 'पारापार' शब्द से भी ख प्रत्यय होता है।)
१०६७-ग्राम शब्दं से जातादि अर्थ में य और खञ् प्रत्यय होते हैं । १०६८-नद्यादिगणपठिती से टक् प्रत्यय होता है जातादि अयों में ।
