________________
चद्धिवाः
इदं पदत्रयमधिक्रियते प्राग्दिश इति यावत् । ६६५ अश्वपत्यादिभ्यश्च ४ । १ । ८४ ।
एभ्योऽण् स्यात् ' प्राग्दीव्यतीयेष्वर्थेषु । अश्वपतेरपत्यादि श्राश्वपतम् । गाणपतम् ।
६६६ दित्यदित्यादित्य- पत्युत्तरपदाख्यः ४ । १ | ८५ |
दित्यादिभ्यः पत्युत्तरपदाच्च प्राग्दीव्यतीयेष्वर्थेषु यः स्यात् । अणोऽपवादः । दितेरपत्यं दैत्यः । श्रदितेरादित्यस्य वा ( अपत्यम्) ।
२७५
६६७ हलो यमां यमि लोपः ८ । ४ । ६४ ।
हलः परस्य यमो लोपः स्याद् वा यमि । इति यलोपः । श्रादित्यः । "प्राजापत्यः (देवाद्यञञ) दैव्यम् । दैवम् । (बहिषष्टिलोपो यञ् च ) 'बाह्यः । (ईकक् च) वाहीकः ।
१ - - प्रपत्यादिषु । २ - आश्वपतम् - प्रश्वपतेरपत्यमिति विग्रहे 'श्रश्वपति' शब्दाद् 'अश्वपत्यादिभ्यश्चे' त्यण प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे प्रातिपदिकत्वेन सुपो लुकि 'तद्धितेष्वचामादेः' इति श्रादिवृद्धौ भत्वे 'यस्येति च' इतीकारलोपे 'कृत्तद्धितसमासाश्चे' ति प्रातिपदिकत्वेन सोरमि पूर्वरूपे 'आश्वपतम्' इति रूपम् । -- ' प्राग्दीव्यतोऽण्' इति सामान्यप्राप्तस्याऽरणः, 'श्रश्वपत्यादिभ्यश्च' इति प्राप्तस्य चारणाऽपवाद इत्यर्थः । ४- श्रादित्यः-'श्रदितेरपत्यं पुमान्' इत्यर्थे 'श्रदिति' शब्दात् 'दित्यदित्यादित्य .. इत्यादिना 'राय' प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे प्रादिवृद्धौ इकारलोपे च प्रातिपदिकत्वात् सौ रुत्वे विसर्गे 'आदित्यः' इति रूपम् । (अथवा ' श्रादित्यस्यापत्यं मुमान्' इति विग्रहे 'प्रादित्य' शब्दात् 'ञ' श्रादिवृद्धौ श्रकारलोपे 'हलो यमां यमि लोपः' इति यलोपे विभक्तिकार्ये सिध्यति रूपम् 'श्रादित्यः' इति । ५- प्रजापतेरपत्यं पुमान् प्राजापत्यः । ६ - बहिर्भवो बाह्यः, बाहीकः, इति च ।
६६५ -- श्वपत्यादिगणपठित शब्दों से ऋण प्रत्यय होता है प्राग्दीव्यतीय अथों में । ६६५ -- दिति श्रदिति आदित्य और पत्युत्तर पद से राय प्रत्यय होता है प्राग्दीव्यतीय थों में।
६६७ -- हल से परे क्रम से यम का लोप होता है यम परे रहते विकल्प से ।
( वा० - (१) देव शब्द से यञ् और त्र प्रत्यय होते हैं प्राग्दीव्यतीय अथों में ।
