________________
विभक्त्यर्थाः
२५१ ६०१ षष्ठी शेषे २ । ३ । ५० । कारकप्रातिपदिकार्थव्यतिरिक्तः स्वस्वामिभावादिसम्बन्धः शेषस्तत्र षष्ठी स्यात् । 'राज्ञः पुरुषः । कर्मादीनापमि सम्बन्धमात्रविवक्षायां षष्टय व । सतां गतम् । सर्पिषो जानीते। मातुः स्मरति । एधो दकस्योपस्कुरुते। भजे शम्भोश्चरणयोः।
६०२ आधारोऽधिकरणम् १ । ४ । ४५ । कतृकर्मद्वारा ननिष्ठक्रियाया अाधारः कारकमधिकरणं स्यात् ।
६०३ सप्तभ्यधिकरणे च २ । ३ । ३६ । अधिकरणे सक्षमी स्यात, चकाराद् दूरान्तिकार्थभ्यः । औपश्लेषिको वैषयिकोऽभिव्यापकश्चेत्याधारस्त्रिधा । कटे वास्ते । स्थाल्यां पचति "मोक्ष इच्छाऽस्ति । "सर्वस्मिन्नात्मास्ति । वनस्य दूरे अन्तिके वा ।
इति 'विभक्त्यर्थाः । १-'द्विष्ठो यद्यपि सम्बन्धः षष्ठयत्पत्तिस्तु भेदकात्' । -मातुःस्मरति-पत्र कर्मवाविवक्षायां सम्बन्धमात्रविवक्षायां 'षष्ठी शेषे इति सूत्रेण 'मातृ' शब्दे षष्टी। कर्मत्वविवक्षायां 'मातरं स्मरति' इति भवत्येव । ३-कटे प्रास्ते, स्याल्यां पति, द्वयमिदम् प्रौपश्लेषिकाऽऽधारस्योदाहरणम् । ४-मोक्षे इच्छाऽस्ति-इच्छायाः विषयो मोक्षः । मोक्षो वैषयिकाधारः । तथाच "पधारोऽधिकरणम्' इत्यधिकरणसंज्ञायां 'सप्तम्यधिकरणे च' इत्यनेन सप्तमी । ५-अभिव्यापकाधारस्येदमुदाहरणम् । इति कारकाणि । ५-प्रत्रायं सप्त-विभक्ति-प्रयोगसङ् ग्रह श्लोकः
कृष्णो रक्षतु नो जगत्त्रयगुरुः कृष्णं नमस्थाम्यहम् कृष्णेनाऽमरशत्रवो विनिहताः कृष्णाय तस्मै नमः ।। कृष्णादेव समुत्थितं जगदिदं कृष्णस्य दासोऽस्म्यहम्
कृष्णे तिष्ठति सर्वमेतदखिलं हे कृष्ण ! रक्षस्व माम् ॥१ ।। (कुलशेखरस्य ) ६०१-कारक और प्रातिपदिकार्थ से प्रतिरिक्त स्व-स्वामिभाव, जन्य-जनकभावादि सम्बन्ध में षष्ठी विभक्ति होती है।
६०१-कर्तृ-कर्म द्वारा तन्निष्टक्रिया के अाधार की अधिकरण संज्ञा होती है । ६०३-अधिकरण में सप्तमी विभक्ति होती है और दूर एवं अन्तिकार्थ में भी।
इति विभक्त्यिाः ।
