________________
विभक्त्योः
२४६ अपादानादिविश रविवक्षितं कारकं कर्मसंशं स्यात् ।
'दुह्याच्-पत्र दण्ड-रुधि-प्रच्छि-चि -शासु-जि-मथ-मुपाम् । कर्मयुक् स्या दकथितं तथा स्यान्नी हृ-कुप्वहाम् । १ ।
गां दोग्धि । यः। वलिं याचते वसुधाम् । “तण्डुलानोदनं पचति । गर्गान् शतं दराज्यति । व्रजमवरुणद्धि गाम् । °माणवकं पन्थानं पृच्छति । 'वृक्षमवचिनोति फलानि । 'माणवकं धर्म ते शास्ति वा। शतं जयति ५०देवदत्तम् । सुधां ११क्षीरनिधि मथ्नाति । १२देवदत्तं शतं मुष्णाति ।
ग्राममजां नर्यान, हरति, कर्षति, वहति वा । १४अर्थनिवन्धनेयं संज्ञा वलिं भिक्षते वसुधाम् । माणवकं धर्म भाषते, अभिधत्ते, वक्तीत्यादि।
८६३ स्वतन्तः कता १।४ । ५४ । क्रियायां स्वातन्त्र्येण विवक्षितोऽर्थ कर्ता स्यात् । ८६४ साधकतमं करणम् १ । ४ । ४२ । क्रियासिद्धौ प्रकृष्टोपकारकं करणसंज्ञं स्यात् । ८६५ कत करणयोस्तृतीया २ । ३ । १८ । अनभिहिते करि करणे च तृतीया स्यात् । १५रामेण बाणेन हतो वाली।
१-दुहानीनां द्वा शानां तथा नीप्रभृतीनां चतुपर्णा धातूनां कर्मणा यद् युज्यते तदेवाऽकथितं कर्मेति रिगणन कर्त्तव्यमित्यर्थः। २-गां दोग्धि पयः--प्रत्रापादानत्वा विवक्षायाम् 'अकथित चे सि गोः कर्मसंज्ञा । 'कर्मणि द्वितीया' इत्यनेन च द्वितीयाविभक्तौ 'गां दोग्धि यः' इति रूपम् । ३-बलेः (पं०)। ४-तण्डुलैः। ५-गर्गेभ्यः (५०)। ६-व्रजे । ७- मारणवकेन । ८-वृक्षात । ६-माणवकाय । १०-देवदत्तात् । ११क्षोरनिधेः । १२-देवतात् । १३- ग्रामे-इत्यर्थः । इत्येतेषां पूर्वोपात्तानामपादानादेरविवक्षायामकथितक मरम्। एषामुदाहरणानां वाक्यार्थबोधादिविशेषस्तु मत्कृतमध्यकौमुदीटीकायां द्रव्य । १४-अर्थाश्रितेत्यर्थः, दुहादिपरिगणितधातूनाम् अर्थों गृह्यते. नतु दुहादयो धातव एव, तेन तदर्थकान्यधातुयोगेऽपि । १५-रामेण बाणेन हतो
८६३-क्रिया में वातन्त्र्य से विवक्षित अर्थ की कर्तृसंज्ञा होती है। ८६४-क्रिया को सेद्धि में प्रकृष्ट उपकारक की करणसंज्ञा होती है । ८६५-अनुक्त कर और करण में तृतीया होती है।
