________________
२३८
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम्
अथोणादयः कु-धा-पा-जि-मि-स्वादि-साध्यशूम्य उण । करोतीति-कारुः । जातीति 'वायुः। पायुगुदम् । जायुरौषधम् । मायुः-पित्तम् । स्वादुः । सानोति परकार्यमिति साधुः । आशु-शीघ्रम् ।
८४८ उणादयो बहुलम् ३ । ३ । १। एते वर्तमाने संज्ञायां च बहुलं स्युः । केचिदविहिता अप्यूह्याः ।
संज्ञासु धातुरूपाणि प्रत्ययाश्च ततः परे। कार्याद् विद्यादनूबन्ध मेतच्छास्त्रमुणादिषु ॥
___ इत्युणादयः।
अथोत्तरकृदन्तम् ८४६ तुमुन्-खुलौ कियायां क्रियार्थायाम् ३ । ४ । १० । क्रियार्थायां "क्रियायामुपपदे भविष्यत्यर्थे धातोरेतौ स्तः । "मान्तत्वाद
१-'पातो युक् 'इति युक् । २-संज्ञासु इति, संज्ञासु = यदृच्छाशब्देषु धातुरूपाणि = सम्भवन्तस्ते ते धातवः कल्पनीयाः। ततश्च परे यथासम्भवं प्रत्ययाः उरण पादयः कल्पनीयाः, तेषु कार्यात् = कार्यानुरूपमित्यर्थः, गुणवृद्धिसम्प्रसारणादिकार्यानुसारमिति यावत् ३-अनुबन्धम् = अनुबन्धं रणकार-ककारादिकम् । विद्यात् = जानीयात्, उणादिषु एतत् = पूर्वोक्तं शास्त्रम्-शासनम् । यथा 'दारु' दृधातोः अप्रत्ययः । ४ कियोद्देश्यीभूतकियावृत्तिधातो उपपदे इत्यर्थः । ५-'तुमन्' इत्यस्य तुम् इति शिष्यते प्रयं हि मकारान्तः कृत्प्रत्ययोऽतः 'कृन्मेजन्तः' इति सूत्रेणास्याऽव्ययसंज्ञा, ततश्च 'अव्ययकृतो भावे' इति वचनात 'तुमन्' भावे भवति । एतुल् तु कर्तव।
अथ उणादयः (कृ-वा-पा-जि मि- स्वादि-साधि-अश् धातुओं से उण प्रत्यय होता है।) ८४८-उणादि प्रत्यय वर्तमान काल में बाहुल्य से होते हैं । इत्युणादयः ।
अथ उत्तरकृदन्तम् ८४६-क्रियार्थक क्रिया उपपद रहते भविष्यदर्थ में धातु से तुमुन् णतुल् प्रत्यय होते हैं।
