________________
२२०
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम् जनमर्दयतीति जनार्दनः । 'लवणः । 'ग्राही । स्थायी । मन्त्री। पचादिराकृतिगणः ।
७८७ इगुपध-ज्ञा-प्री-किरः कः ३ । १ । १३५ । एभ्यः कः स्यात् । बुधः । कृशः । शः। "प्रियः । 'किरः। ७८८ "आतश्चोपसर्गे ३।१ । १३६ । प्रक्षः । सुग्लः। ७८९ गेहे कः ७।१।१४४ । गेहे कर्तरि ग्रहः कः स्यात् । 'गृहम् । ७६० कर्मण्यण ३ । २।१। कर्मण्युपपदे धातोरण प्रत्ययः स्यात् । कुम्भं करोतीति-कुम्भकारः ।
१-नन्द्यादिगणे निपातनाएणत्वम् । २-ग्राही-'ग्रह' धातोः 'नन्दि-ग्रहि' इत्यादिना सूत्रेण 'ग्रह्मादेणिनिः' इति णिनिप्रत्ययेऽनुबन्धलोपे 'इम्' इति शिष्यते । उपधावृद्धी 'पाहिन्' शब्दात् कृदन्तत्वेन प्रातिपदिकात् सौ सुलोपे उपधादीघे नलोपे च सिध्यति रूपं 'नाही' इति । ३-पचः । नदः (ट् )। चोरः ( ट )। इत्यादि, (अत्र टित्त्वं डीवयं गरणे निपात्यते, तेन स्त्रियां नदी, चोरी, देवी ) । ४-'प्रातो लोप इटि 'च' इत्यालोपः । ५-'मचि श्नु...' इति इयङ् । ३-'ऋत इद् धातोः' इति 'इर्' । ७-उपसर्गसहिताद् धातोः कः प्रत्ययः स्यादित्यर्थः । ८-अपम् अर्धर्चादित्वादुभ्यलिङ्गः, अहिज्येति सम्प्रसारणम् । परं पुल्लिङ्गस्तु बहुवचनान्त एव 'गृहाः पुसि च भूग्न्येव' इत्यमरः । गृहम्-'ग्रह' धातोः गेहे कर्तरि 'गेहे कः' इति 'क' प्रत्यये 'ग्रह्रि-ज्या' इत्यादिना संप्रसारणे पूर्वरूपे प्रातिपदिकत्वेन विभक्तिकार्ये 'गृहम्' इति । ६-कुम्भकारःकुम्भोपपदात् 'कृ' धातोः 'कर्मण्यण' इति 'अण' प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे वृद्धौ ‘कहूं. कर्मणोः कृती' ति कर्मणि षष्ठयां 'कुम्भ-अस् कार' इत्यलौकिकावग्रहे 'उपपदमतिङ् इति समासे सुब्लुकि प्रातिपदिकत्वात् विभक्तिकाएँ 'कुम्भकारः' इतिरूपम् ।
७८७-इगुपध धातु और ज्ञा-प्री-कृ धातु से क-प्रत्यय होता है ७०८-उपसर्ग पूर्वक आदन्त धातु से क- प्रत्यय होता है । ७८९-ग्रहधातु से क-प्रत्यय होता है यदि गेह कर्ता हो। ७६०-कर्म उपपद रहते धातु से अण् प्रत्यय होता है ।
