________________
२२५
पूर्वकृदन्तम् ७८३ 'भोज्यं भने ७ । ३ । ६६ । भोग्यमन्यत् । इति कृत्यप्रक्रिया ।
अथ पूर्वकृदन्तम् ७८४ एवल-चौ ३ । १ । १३३ । धातोरेतौ स्तः । ( ७६६) कर्तरि कृदिति कर्बर्थे । ७८५ यवोरनाको ७ । १।१। यु बु एतयोरनाको स्तः । कारकः । कर्ता। नन्दि-ग्रहि-पचादिभ्यो ल्युणिन्यचः ३ । १ । १३४ ।
नन्द्यादेल्युः; ग्रह्यादेर्णिनिः; पचादेरच् स्यात्। नन्दयतीति नन्दनः । कित्वाद् गुणाभावे विभक्तिकायें 'मृज्यः' इति । क्यपोऽभावपक्षे च 'ऋहलोएर्यत' इति एयति 'जोः कु घिण्यतोः' इति जस्य कुत्वे 'मृजेवृद्धिः' इति वृद्धौ कृदन्तत्वेन प्रातिपदिकत्वाद् विभक्तिकाये (माजितु योग्यः ) मृज्यः मार्यों वा।
१-भोज्यम्-भोक्तु थोग्यं भोज्यम् । 'भुज्' धातो: 'ऋ-हलोण्यंत्' इति एयत् प्रत्यय उपधागुणे भक्ष्या) 'भोज्यं भक्ष्ये' इति कुत्वाभावनिपातनेन 'चजोः कु घिण्यतो' रित्यस्याप्रवृत्तौ विभक्तिकारों 'भोज्यम्' इति रूपम् । ( भक्ष्यादन्यत्र भोगयोग्ये वस्तुनि वाच्ये तु ‘भ ग्यम् ' इति ।) इति कृत्यप्रक्रिया।
२-कारकः--करोतीति कारकः । 'कृ' धातोः 'णवुल-तुचौ' इति सूत्रण कर्तरि 'णवुन अनुबन्धलोपे 'वु' इत्यस्य 'युवोरनाको' इत्यनेन 'अक्' मादेशे 'प्रचोणिति' इति वृद्धौ विभक्तिकार्गे 'कारकः' इति रूपम् । ३-नन्दनः-'टुनदि' धातोः 'टु' इत्यस्य इकारस्य च लोपं णिजन्ताद् 'इदितो नुम धातोः' इति 'नुम्' सहितात् 'नन्दि' इत्यस्मात् कर्तरि 'नन्दि- पचादिभ्यः' इति सूत्रण 'नन्द्यादेयु' रिति 'ल्यु' प्रत्यये लकारस्येत्संज्ञायां लोपे 'यु' त्यस्यानादेशे किलोपो विभक्तिकार्यो 'नन्दनः' इति । ७८३-भक्ष्यार्थ में 'भोज्यम्' ऐसा निपातन होता है । इति कृत्यप्रक्रिया ।
अथ पूर्वकृदन्तम् ७८४-धातु से ण्वुल् और तृच् प्रत्यय होते हैं । ५८५-यु और वु को अन और श्रक आदेश होते हैं। ७८६-न द्यादि से ल्यु, ग्रह्यादि से णिनि और पचादि से अच प्रत्यय होते हैं।
