________________
विडन्ते आत्मनेपदप्रक्रिया
२११ ७३२ न 'मतिहिंसाथभ्यः १।३ । १५ । व्यतिगच्छन्ति । त्यतिघ्नन्ति । ७३३ नेविंशः १ । ३ । १७ । अनिविशते। ७३४ परिव्यवेभ्यः क्रियः १ । ३ । १८ । परिक्रीणीते । "विक्रीणीते । अवक्रीणीते । ७३५ वि-पराभ्यां जेः १ । ३ । १६ । *विजयते । पराजयते। ७३६ समय-प्र-विभ्यः "स्थः १ । ३ । २२ । 'सन्तिष्ठते। 'अवतिष्ठते। प्रतिष्ठते । वितिष्ठते ।
१-गत्यर्थेभ्यो हिसार्थेभ्यश्च धातुभ्यः पूर्वसूत्रप्राप्तम् प्रात्मनेपदं न स्यादित्यर्थः । २-व्यतिघ्नन्ति-व्यति' पूर्वकाद् ‘हन्' धातोर्लटि प्रथमपुरुषबहुवचने 'अन्यस्य योग्य हननं करोतो' त्यर्थे 'कत्तंरि कमव्यतिहारे' इत्यात्मनेपदे प्राप्ते 'न गतिहिंसा भ्यः' इति तनिषेधे परस्मैपदमेव । ३-निविशिते-'नि' पूर्वकाद् ‘विश्' धातोः 'नेविंशः' इत्यात्मनेपदनियमे 'निविशते' इत्येव रूपम् । ४-'परि-वि अव'-इत्येतदुपसर्गपूर्वस्य क्रीणातेःप्रात्मनेपदमित्यर्थः--सूत्रस्य । ५-विक्रीणीते-विपूर्वकात् 'की' धातोः जित्वादुभयपदे प्राप्ते 'परिव्यवेभ्यः कियः' इत्यात्मनेपदनियमे 'विक्रोणीते' इत्येव रूपम् । ६-विजयतेविपूर्वकात् 'जि' धातोः सामान्यतः शेषात् कर्तरि परस्मैपदे प्राप्ते 'वि-पराभ्यां जे.' इत्यात्मनेपदम् । ७-स्थ = 'ठा' ( गतिनिवृत्तौ) इति धातोः 'सम्, अव, प्र, वि' इत्येतदुपसर्गपूर्वकादात्मनेपदमित्यर्थः । ८-सन्तिष्ठते । सन्तस्थे । संस्थाता। संस्थास्यते । सन्तिष्ठाताम् । सतिष्ठते । सन्तिष्ठेत। संस्थासीष्ट । समस्थित ( स्थाध्वोरिच' 'हस्वादङ्गात्' इति सिचो लुक् ) । समस्थास्यत । ( इति रूपाणि) । ६-अवतिष्ठते-'अव 'पूर्व
७३२-कर्मव्यतिहार अर्थमें गत्यर्थक और हिसार्थक धातुओं से आत्मनेपद नहीं होता। ७३३-नि उपसर्गपूर्वक विश् धातु से आत्मनेपद होता है । ७३४-परि-वि.अवपूर्वक क्रोञ् धातु से आत्मनेपद होता है । ७३५-वि और परापूर्वक जि धातु से आत्मनेपद होता है। ७३६-सम्-अव-प्र-विपूर्वक स्था धातु से आत्मनेपद होता है।
