________________
२१०
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम्
अथ कण्डवादयः ७३० कण्ड्वादिभ्यो यक ३ । १ । २७ ।
एभ्यो 'धातुभ्यो नित्यं यक् स्यात् स्वार्थे । कण्डू गात्रविघर्षणे ।। कण्डूयति, कण्डूयते। इत्यादि । इति कण्डवादयः ।
अथात्मनेपदप्रक्रिया ७३१ कर्तरि कर्मव्यतिहारे १ । ३ । १४ ।
कियाविनिमये द्योत्ये कर्तर्यात्मनेपदम् । व्यतिलुनीते - अन्यस्य योग्यं लवनं करोतीत्यर्थः। __-धातुग्रहणं प्रातिपदिकनिवृत्य म-द्विविधा हि कण्ड्वादयो धातवाः, प्रातिपदिकानि च, तत्र धातुभ्य ऐव स्यादित्यर्थः। यकः कित्वेन धातवः ( कण्डवादयः) इति ज्ञायते । कराडून इति दीर्घपाठेन प्रातिपदिकान्यपीति, यदि तु धातव एव स्युस्तहि ह्रस्वान्ते पठितेऽपि यकि परे 'प्रकृत्सार्वधातुकयोः' 'इति दोघण 'कण्डूयते' इति सिद्ध: किं दोघंपाठेन । २-नित्वादुभयपदी। ३-कण्डूयति-कण्डू' धातोः 'कण्ड्वादिभ्योयक्' इति यकि 'कण्डूय' इत्यस्य पुनर्धातुत्वे लटि तिपि शपि सिध्यति रूपं 'कण्डूयति' प्रात्मनेपदे 'कण्डूयते' इति । ४-व्यतिलुनीते-व्यतिपूर्वकात 'लू' धातोः नित्वादुभयपदे प्राप्ते 'कत्तरि कर्मव्यतिहारे' इति 'अन्यस्य योग्यं लवमं करोति' इत्यर्थे प्रात्मनेपदमेव प्रात्मनेपदे च लटस्तादेशे शपोऽपवादे श्ना' विकरणे 'ई हल्यो' रिति प्रकारस्य ईत्व सिध्यति रूपं 'व्यतिलुनीते' इति ।
(वा०-(१) करोति और प्राचष्टे अर्थ में णिच् होता है। (२) प्रातिपदिक से धात्वर्थ में.णिच् होता है बहुलता से वह इष्ठवत् होता है । )
इति नामधातवः।
प्रथकण्डवादयः ७३०-कण्ड्वादिगणपठित धातुओं से नित्य यक् होता है स्वार्थ में। इति कण्ड्वादयः।
अथ प्रात्मनेपक्रिया ७३१-क्रिया का विनिमय (अदलावदली) द्योत्य हो तो धातु से श्रात्मनेपद होता है कर्ता में।
