________________
१६६
तिङन्ते एयन्तप्रक्रिया हीर्घसन्वद्भावौ न । 'अचकथत् । गण संरयाने । ३। गणयति ।
६६७ ई च गणः ७ । ३ । ६७ । गणयतेरभ्यासस्य ईत् स्याञ्चङ परे णौ चादत् । अजीगणत् । अजगणत् ।
इति चुरादयः।
अथ ण्यन्तप्रक्रिया ६६८ स्वतन्त्रः कर्ता १ । ४ । ५४ । क्रियायां स्वातन्त्र्येण विवक्षितोऽर्थः कर्ता'स्यात । ६६६ तत्प्रयोजको हेतुश्च १ । ४ । ५५ । कर्तुः प्रयोजको हेतुसंशः कर्तृसंज्ञश्च स्यात । ७०० हेतुमति च ३।१ । २६
१-कचकथत्-प्रदन्तात 'कथ' धातोः स्वार्थे णिचि अल्लोपे तस्य स्थानिवद्-भावेनोपधा-वृद्धयभावे 'कथि' इत्यस्य पुनर्धातुसंज्ञायां लुङितिपि इकारलोपेऽडागमे च्लो. ब्लेश्वङि 'णेरनिटि' इति णिलोपे 'पङि' इति द्वित्वेऽभ्यासत्वे हलादिशेषे श्चुत्वे अग्लोपित्वात सन्वद्भावाभावात दीर्घाभावे सिध्यति रूपम् 'अचकथत्' इति । २-अयमपि अग्लोपी। ३-अजीगणत्-अदन्तात् 'गण' धातोः स्वाणे णिचि अश्लोपेऽस्य स्थानिवद्भावेन वृद्धयभावे पुनर्धातुल्वात लुङि तिपि इकारलोपे अडागमे मध्ये च्लौ, च्लेश्वङि गेलोपे 'प्र गण अत्' इति स्थिते 'चङि' इति द्वित्वेऽभ्यासत्वे हलादिशेषे श्चुवे 'म ज गण' प्रत् इति जातेऽग्लोपित्वेन सन्वद्भावाद् दीर्घाभावे 'ई च गणः' इति वैकल्पिके ईत्वे 'प्रजोगणत' इति रूपम् पक्षेऽति 'अजगणत' इति । इति चुरादयः ।
४-प्रेरकः।
६६७ गण धातु के अभ्यास को ईकार होता है चकार से अकार भी होता है चङ परक णि परे रहते । इति चुरादयः ।
अथ एयन्तप्रक्रिया ६६८ - क्रिया में स्वतन्त्रता से विवक्षित अर्थ कर्तृसंज्ञक होता है । ६६६–कर्ता का प्रयोजक हेतु संज्ञक ओर कर्तृसंज्ञक होता है ।
७००-प्रयोजक के व्यापार प्रेषणा, अन्वेषणा और प्रध्येषणा श्रादि के वाय होने पर धातु से णिच् प्रत्यय होता है ।
