________________
મૃત્યુ પછીના એક વિરાટ જીવનની અપેક્ષાથી એક કવિએ મૃત્યુને અલ્પવિરામ કહ્યું છે. પણ, લોક વ્યવહારમાં તો મૃત્યુ પૂર્ણવિરામ મનાય છે. જન્મ અને મૃત્યુ વચ્ચેના કાળને લોકો જીવન કહે છે. જ્યાં સિદ્ધાંત, મૂલ્યો અને આદર્શોની કબર પર નર્યો અસ્તિત્વનો જંગ ખેલાઈ રહ્યો છે, તેને “જીવન” કહેવા દિલ બહુ રાજી થતું નથી, અંગ્રેજીમાં વપરાતો "Mere existence" શબ્દ પ્રયોગ તેના માટે બહુ ઉચિત લાગે છે. .
જીવનની વ્યાખ્યાની મથામણમાં પડ્યા વિના જન્મ અને મૃત્યુ વચ્ચેના અંતરને વર્તમાન જીવન કહી દઈએ. આ જિંદગીની ચંચળતાનો
ખ્યાલ કરાવવા ઘણી માર્મિક ઉપમાઓ જ્ઞાનીઓએ આપી છે. પાણીમાં પત્થર ફેંકતા, તેમાં તરંગ ઉત્પન્ન થાય છે. એક તરંત બીજા તરંગને ઉત્પન્ન કરે છે, બીજું ત્રીજાને, એમ મોટી પરંપરા સર્જાય છે, પણ બધા જ તરંગો ક્ષણમાં જ ભૂંસાઈ જાય છે. જીવન આ જલતરંગ જેવું ક્ષણિક
છે.
| દર્ભનાં પાતળા પાન પર ઠંડીના દિવસોમાં પ્રભાતે ઝાકળનું ટીપું બાયું. સોયની અણી જેવા એના અગ્ર ભાગ પર આ ટીપું મોતીની જેમ શોભી ઊઠ્યું. પણ સહેજ પવનના ઝપાટામાં ટીપું ખરી પડ્યું અને જમીને તે પી લીધું. આ ટીપાની આત્મકથાની ઉપમા જ્ઞાનીઓ જીવનને આપે છે.
કોઈક પાણીમાં ઓગળતા પતાસાની જીવને ઉપમા આપે છે. કોઈક વીજળીના ઝબુકા સાથે જીવનને સરખાવે છે. કોઈક જીવનને પાણીના પરપોટા જેવું જણાવે છે.
સર્વનો એક જ સાદ છે કે જીવન ક્ષણભંગુર છે. કેટલીયવાર સ્મશાનમાં જઈને ઘણાને બાળી આવવા છતાં તે ચિતાની જ્વાળાઓમાં અદશ્ય રીતે ચીતરાયેલું પોતાનું જ નામ કોણે વાંચ્યું ? ઘણાની સાદડીમાં જઈને ઘણાને મળ્યા. પણ છતાં મૃત્યુની ઓળખાણ ક્યાં થઈ?
હદયકંપ
41
