________________
આગમન થઈ ગયું છે. પ્રત્યેક વ્યક્તિનો દેહ આ અવસ્થાનો ભોગ બનવાનો જ છે. તેમાં આશ્ચર્યકારી શું છે.”
પહેલા દશ્યના દર્શનથી અંતરમાં ઊઠેલા તરંગોને આ દશ્ય જોયા બાદ વધુ વેગ મળ્યો. મુખ પર ઘેરી ગંભીરતા છવાઈ ગઈ. મારા દેહ પર પથરાયેલી યૌવનની લીલા એક દિન શું કરમાઈ જશે ? ઉત્સાહ અને મહેચ્છાઓથી છલકાતું આ દિલ વૃદ્ધાવસ્થાની અપાર લાચારીઓથી લચી પડશે ? તરંગો અને તોફાનથી ભરેલી આંખોને એક દિન પળિયા બાઝી પડશે? આ બે દશ્યોથી અંતરની વીણામાંથી વિરાગનું મધુર ગાન પ્રગયું.
હજુ રથ થોડો આગળ ચાલ્યો ત્યારે એક નવા દક્ષે નવો પ્રશ્ન ઉગાડ્યો “સારથિ, આ કોઈ માણસને આમ મુશ્કેટા બાંધીને ચાર માણસો ઊંચકીને ક્યાં લઈ જઈ રહ્યા છે ? અને પાછળ બધા લોકો કારમો આકંદ કેમ કરી રહ્યા છે ?”
- “કુમાર, જેમ તેલ ખૂટી જતા દિપક ઓલવાઈ જાય છે, સાંજ પડતા ફૂલ જેમ કરમાઈ જાય છે, તેમ આયુષ્ય પૂર્ણ થતા આ નશ્વર કાયાને છોડીને હંસલો ક્યાંક ચાલ્યો જાય છે. આ સ્થિતિને મૃત્યુ કહેવાય છે. મૃતદેહને આંખ હોવા છતાં દર્શન નથી, કાન હોવા છતાં શ્રવણ નથી, નાક હોવા છતાં ગંધ નથી, જીભ હોવા છતાં સ્વાદ અને વાચા નથી, અને ચામડી હોવા છતાં સ્પર્શ નથી. થોડા કલાકોમાં તો આ મૃતદેહમાંથી ભયાનક દુર્ગધ નીકળશે એટલે તે પહેલાં જ આ તેના સ્વજનો સ્મશાનમાં જઈને તે મડદાને બાળી નાંખશે. કંચનવર્ણી મનોહર કાયા રાખની ઢગલીમાં રૂપાંતર પામી જશે. આ મૃત્યુ એ તો પ્રત્યેક જીવંત વ્યક્તિનાં આંગણાનો અનિવાર્ય અતિથિ છે.”
પૂર્વના બે દશ્યોથી પ્રગટેલું વિરાગનું ગાન વધુ ઘેરું બન્યું. મૃત્યુના વિચાર માત્રથી કુમાર ધ્રુજી ઊઠ્યો. અંતરના ઊંડાણમાં મહાભયાનક ઉથલપાથલ મચી ગઈ. અનિતાના આ કોચલામાંથી છટકવા આતમરામ થનગની રહ્યો. વિનશ્વરદાતાના પીંજરામાંથી છૂટવા આતમપંછી તલસી રહ્યું. અને આ વિરાગની મસ્તીએ આત્માના પ્રદેશોમાં અપાર પરાક્રમ રેડ્યું. રાત્રીના સમયે શયનખંડમાં સૂતેલી પત્ની યશોદા અને પુત્ર રાહુલને સૂતા મુકીને સર્વસંગને શિવનિર્માલ્ય જાણીને કુમાર ગૌતમે મહાભિનિષ્ક્રમણ કર્યું. અવસ્થા
હૃદયકંપ છે ૭૨