________________
ભર સભામાં પ્રવચનકારને એક ધારદાર સવાલ પૂછીને, પછી બે આંખ અને બે કાનને જવાબ ઝીલવા માટે એકાકાર કરવાને બદલે આજુબાજુમાં બેઠેલી વ્યક્તિઓના ચહેરા ઉપર પોતે પૂછેલા પ્રશ્નથી પ્રસરેલી પ્રતિક્રિયાઓ નિહાળવા આંખો Busy બની જતી હોય છે અને બે કાન, પ્રશંસાના ખાલી ફોરાં વરસે તોય ચાતકની જેમ તેને ઢીંચી લેવાની આતુરતા સેવતા હોય છે. સામાન્ય માણસની આ મન સ્થિતિ સામે પ્રભુ ગૌતમની હાઈટ કેટલી લાગે!
છઠું મેદસ્થાન છે તપ. આપણી અવળચંડાઈ તો જુઓ, તારક સાધનાઓને પણ આપણે દૂષણોથી દૂષિત કરી, શલ્યોથી સંયુક્ત કરી અને ગર્વના આફરે ચડી કર્મક્ષયની એ સાધનાઓને કર્મબંધનું સાધન બનાવી દેતા હોઈએ છીએ. તપશ્ચર્યા એ કર્મક્ષયની અમોઘ સાધના છે. ઘણી વાર આત્મપ્રશંસાનો એરુ તેને આભડી જતો હોય છે, તો ક્યારેક આશંસા દોષથી તે સાધના મલિન બની જતી હોય છે અને ક્યારેક તે લાંઘણનો પર્યાય બની જતી હોય છે. છઠ્ઠને પારણે છઠ્ઠની તપશ્ચર્યા કરનારા અને બાહ્ય અત્યંતર સર્વ પ્રકારના તપથી વિભૂષિત આ વિભૂતિને તપશ્ચર્યાનો મદ જરાય નહોતો. એટલે તો અન્ય કોઈ તપસ્વીને નીરખીને અહોભાવથી ઝૂકી પડતા. ધના અણગારની તપશ્ચર્યા અને પરિણતિના વીરમુખે વખાણ સાંભળીને કેવા ઓવારી ગયા હતા!
તપશ્ચર્યા એવો સાધનાયોગ છે, જેની ઉપર ચારેય કષાય સતત ટાંપીને બેઠેલા દેખાય. તપથી ધાતુ તપતાં અંદર જો ક્રોધ-કષાયની ગંદકી ભરેલી હોય તો તે ગટરનું ઢાંકણું તપશ્ચર્યામાં ઘણી વાર ખૂલી જતું હોય છે અને તે અશુચિની બદબૂથી તપશ્ચર્યા ગંધાઈ ઊઠતી હોય છે. અંદરમાં પડેલા ક્રોધનો પરિચય આપવા બદલ તપનો આભાર માનવાને બદલે કેટલાક તપને ક્રોધનું કારણ ગણી તપને ખોટું વગોવતા હોય છે.
(૪૬) ગૌતમ ગૌષ્ઠિા
–
