________________
૮૨
પ.પૂજ્ય દેવચંદ્રજી મહારાજ વિરચિત (૩) સંગ્રહનયની વાત તોડનાર, અભેદને બદલે ભેદવાળી જે દૃષ્ટિ, પૃથક્કરણની જે દૃષ્ટિ, ગૌણ અને પ્રધાનતા વાળી જે દૃષ્ટિ તે વ્યવહારનય, જેમકે નિગોદથી સિદ્ધ સુધીના જે જીવો છે તેના અનેકભેદ છે. ત્રસ અને સ્થાવર, સ્ત્રી, પુરુષ અને નપુંસક, દેવ-નારકી-તિર્યંચ અને મનુષ્ય, એકેન્દ્રિય બેઇન્દ્રિય તે ઇન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય, પૃથ્વીકાય, અપૂકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય અને ત્રસકાય વિગેરે. આ નય નજીકના ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળને પણ માન્ય રાખે છે જેમ સાધુ-સાધ્વીજી મહારાજ સાહેબને પૂજ્ય અને નમસ્કરણીય માને છે તેમ દીક્ષા લેવાના અર્થી જીવને તથા દીક્ષા જેણે પાળી હોય તેના જીવ વિનાના શરીરને પણ ભક્તિનું વિશિષ્ટ પાત્ર માને છે.
(૪) માત્ર વર્તમાનકાળને જ પ્રધાન કરનાર ભૂત-ભાવિને ગૌણ કરનારી જે દષ્ટિ તે જુસૂત્રનય, જેમકે જે સાધુપણામાં વર્તે છે તે જ સાધુ, જે કેવલજ્ઞાની બન્યા છે એવા તીર્થકર ભગવાન તે જ તીર્થંકરપરમાત્મા, ગાદી ઉપર હાલ જે રાજ્ય કરે છે જેનું શાસન ચાલે છે. તે જ રાજા.
(૫) શબ્દને પ્રધાન કરે તે શબ્દનય જે જે શબ્દોમાં લિંગ ભેદ હોય, વચનભેદ હોય, જાતિભેદ હોય ત્યાં ત્યાં વસ્તુ ભિન્ન ભિન્ન કહે તે શબ્દનય. જેમકે નદીના કિનારાને તટી, સરોવરના કિનારાને તટસ્, અને તળાવના કિનારાને તટ કહે. જ્યાં પદાર્થ એક હોય ત્યાં એકવચન જ બોલે, જ્યાં પદાર્થ બહુ હોય ત્યાં બહુવચન જ બોલે તે શબ્દનાય.
(૬) જયાં શબ્દની વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે અર્થ કરવામાં આવે વ્યુત્પત્તિપ્રમાણે અર્થનો ભેદ માનવામાં આવે તે સમભિરૂઢનય જેમકે નૃપ, ભૂપ, અને રાજા આ ત્રણે શબ્દના અર્થો રાજા જ થતો હોવા છતાં આ નય વ્યુત્પત્તિપ્રમાણે અર્થ જુદા જુદા કરે છે. નૃન પતીતિ નૃપ, भुवं पातीति भूपः,. राजते इति राजा ।
