Page Text
________________
સંજીવ્ય વિક્ષેપશતં કરોતિ
નભસ્વતા પ્રાવૃષિ વારિદો યથા ।।૩૧૦॥
શ્લોકનો ગદ્ય અન્વય ઃ
-
समूलकृत्तः अपि (अयं) महान् अहं यदि चेतसा क्षणं व्युल्लेखितः સ્યાત્ (હિં), (પુન:) સંનીવ્ય (સ:), પ્રાવૃત્તિ યથા નમત્વતા વારિદ્ર: (તથા) विक्षेपशतं करोति ॥ ३१०॥
શબ્દાર્થ :
મુખ્ય વાક્ય : (અયં) મહાન્ અ ં વિક્ષેપશતં ત્તિ । અહં એટલે ‘અહંકાર’; વિક્ષેપ એટલે ઉપદ્રવ, ઉત્પાત, વિક્ષોભ, ખળભળાટ; આ ‘અહંકાર' એવો પ્રબળ (મહાન્) છે કે તે સેંકડો ઉપદ્રવો સર્જે છે. એને મૂળમાંથી ઊખેડી નાખવામાં આવ્યો હોય તો પણ(સમૂતવૃત્ત: અપિ) ? ત્ - એટલે કાપી નાખવું, એ ધાતુનું કર્મણિ ભૂતકૃદંતનું રૂપ, - વૃત્ત. ઉપર્યુક્ત સવાલનો જવાબ છે : “હા”. પરંતુ આવું ક્યારે બનવા પામે ? - વિ શ્વેતક્ષા ક્ષળ યુદ્ધેવિતઃ યાત્। યુæવિત એટલે ઉલ્લેખ કરવામાં આવે, એટલે કે ચિત્ત વડે જો તેને ક્ષણમાત્ર પણ સંભારવામાં આવે, એને યાદ કરવામાં આવે, ચિત્તનો જો તેને સાથ મળી જાય તો ! વિ+વ્ + તિવ્
એ ધાતુનાં પ્રેરકનું કર્મણિ ભૂતકૃદંતનું રૂપ, - વ્યુæવિત. પણ આવું બને જ કેવી રીતે ? - સંગીત્ર્ય । એ તો, ચિત્તે કરેલા ક્ષણમાત્રના પેલા ‘બુલેખ'ના પરિણામે
-
ફરીથી સજીવન થાય ! એનું આવું કાર્ય કોના જેવું છે ?
यथा प्रावृषि नभस्वता
વાવ: (તથા) । પ્રાતૃસ્ એટલે વર્ષા-સમય, ચોમાસું; વારિદ્દ: એટલે જળ (f) આપનાર (:), વાદળું; કેવું વાદળું ? - નમસ્વતા પવનના સંસર્ગવાળું નમસ્વત્ – એટલે વાદળું – એ શબ્દની ત્રીજી વિભક્તિ એકવચનનું રૂપ, - નમસ્વતા; ચોમાસામાં, વાયુના સંપર્કમાં આવતું વાદળું જેવી રીતે અનેક ઉત્પાતો સર્જી રહે તેમ ! (૩૧૦) અનુવાદ :
-
વર્ષસમયમાં જેમ વાદળું, પવનના સંસર્ગમાં આવતાં (અનેક ઉત્પાતો સર્જે છે), તેમ જ આ બળવાન અહંકાર, મૂળમાંથી તેને ઊખેડી નાખવામાં આવ્યો હોય તો પણ, ચિત્ત વડે તેને ક્ષણમાત્ર પણ યાદ કરવામાં આવે તો, ફરીથી સજીવન થઈને, તે સેંકડો ઉપદ્રવો સર્જે છે. (૩૧૦)
ટિપ્પણ :
‘અહંકાર’ માટે, આ પહેલાં પણ, ગ્રંથકારે, રાહુ-સર્પ-વિષ જેવા વિનાશકતા૫૬૬ / વિવેકચૂડામણિ
| SR No. | 006075 |
| Book Title | Vivek Chudamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayanand L Dave |
| Publisher | Pravin Prakashan |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 1182 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 25 MB |